Zintuiglijke Overexcitability bij hoogbegaafde kinderen: Hoe je het begrijpt en ondersteunt

Door: Mineke op 19 november 2024

Wanneer een naadje in de sok niet goed zit, een labeltje kriebelt, het licht te fel is of een geur te sterk, kunnen hoogbegaafde kinderen hier heftig op reageren. Hoewel dit voor hun omgeving soms moeilijk te begrijpen is, is het voor hen een intens en écht probleem. “Stel je niet aan” of “Doe niet zo overdreven” zijn opmerkingen die deze kinderen vaak horen, maar de waarheid is dat ze deze prikkels veel sterker ervaren dan anderen. 

De Poolse psycholoog Kazimier Dabrowski beschreef vijf typische kenmerken die hij zag bij hoogbegaafden op verschillende gebieden. Hij noemde ze “overexcitabilities“, vrij vertaald hypergevoeligheden.

1. Psychomotorisch

2. Zintuiglijk

3. Intellectueel

4. Verbeeldend

5. Emotioneel

Deze blog gaat over de zintuiglijke hyperprikkelbaarheid (overexcitability).

Wat is Zintuiglijke hyperprikkelbaarheid?

Kinderen met zintuiglijke hyperprikkelbaarheid zijn extreem gevoelig voor externe prikkels zoals geluiden, geuren, smaken, licht en aanraking. Deze gevoeligheid kan zich op verschillende manieren uiten: 

Uitdagingen:

– Last van labeltjes in kleding of het dragen van spijkerbroeken. 

– Een sterke afkeer van fel licht, zoals TL-verlichting of zonnige dagen. 

– Misselijkheid door sterke geuren zoals parfum of eten. 

– Specifieke voorkeuren en afkeren van smaken en texturen in voeding. 

– Schrikken van onverwachte geluiden of het te intens ervaren van alledaags geroezemoes. 

– Slecht tegen warmte of kou kunnen. 

Sterke kanten: 

– Genieten van fijne stoffen, zachte dekens en comfortabele omgevingen. 

– Waardering voor sfeerverlichting en subtiele kleuren. 

– Intens genieten van culinaire hoogstandjes, kunst, muziek en natuur. 

– Een grote creatieve expressie en vermogen om schoonheid te zien in kleine details. 

Deze gevoeligheid is een deel van wie ze zijn en kan zowel een uitdaging als een kracht zijn. 

Hoe kun je helpen?

Hoewel je deze prikkelgevoeligheid niet kunt wegnemen, kun je wel een omgeving creëren waarin je kind minder last heeft van storende prikkels. Hier zijn enkele praktische tips: 

1. Kleding aanpassen: Kies voor naadloze kleding of trek sokken binnenstebuiten aan. Vermijd kriebelige stoffen en geef ze de mogelijkheid om kleding te dragen waarin ze zich prettig voelen. Hoe leuk die spijkerbroek ook staat, vraag je af of die het gedoe wel waard is.

2. Comfortabele omgeving: Zorg voor een fijne plek met gedempt licht, een prettige geur en zachte dekentjes of kussens. Dit kan een veilige haven zijn waar ze zich kunnen opladen. 

3. Prikkels verminderen:

   – Gebruik verduisterende gordijnen en zet het licht op een laag pitje. 

   – Creëer stilte in huis of bied noise-cancelling koptelefoons aan. 

   – Let op geuren in huis, zoals sterk parfum of schoonmaakmiddelen. 

4. Leer ze zichzelf begrijpen: Praat met je kind over hoe hun gevoeligheid werkt. Laat ze zien dat het normaal is om anders te zijn en help hen mild naar zichzelf te kijken. 

5. Communicatie: Stimuleer je kind om woorden te geven aan wat ze voelen en nodig hebben. Zo leren ze hun behoeften te uiten naar anderen, wat meer begrip kan opleveren. 

Zintuiglijke gevoeligheid en stress

Opvallend is dat de gevoeligheid onder stress vaak groter wordt. Het kan dus een teken zijn dat je kind niet lekker in zijn vel zit. Dan tellen de prikkels en de stress als het ware bij elkaar op, waardoor er sneller een overload ontstaat, die zich kan uiten in het terugtrekken of een emotionele uitbarsting.

Naast praktische oplossingen is het essentieel om te onderzoeken wat maakt dat de stress oploopt en vooral ook, wat je er aan zou kunnen doen. Want wanneer de stress afneemt, zullen de heftige reacties ook minder worden.

Wat kun je doen?

– Herken de signalen van stress en probeer te achterhalen wat de stress veroorzaakt. 

– Creëer momenten van ontspanning, zoals samen een boek lezen, knutselen of in de natuur zijn. 

– Bespreek met je kind wat hem of haar helpt om spanning te verminderen. 

Door de stress te verminderen, zullen ook de heftige reacties op prikkels afnemen. 

Zintuiglijke hypergevoeligheid als kracht

Hoewel de gevoeligheid van je kind soms uitdagend kan zijn, biedt het ook prachtige kansen. Hun intense beleving van de wereld maakt hen vaak creatief, opmerkzaam en gevoelig voor schoonheid in de kleinste dingen. Door hen te ondersteunen en te helpen hun gevoeligheid te omarmen, geef je hen de ruimte om deze unieke eigenschap als kracht in te zetten. 

Met de juiste aanpassingen en begrip kunnen hoogbegaafde kinderen niet alleen leren omgaan met hun gevoeligheid, maar er ook van genieten en er trots op zijn.

Kenmerken zintuiglijke overexcitability:

Hieronder staan een aantal kenmerken op een rij. Je kan ze zelf invullen voor je kind. Het is ook erg leuk om het samen met je kind te doen. Het helpt je kind zichzelf beter te begrijpen. Vandaar dat ze geschreven zijn vanuit de Ik-vorm.

O Ik ben gevoelig voor geuren, smaken, geluid, licht en/of aanraken.

O Ik waardeer de schoonheid van bijvoorbeeld kunst, toneel of muziek.

O Ik wil me graag comfortabel voelen.

O Ik heb last van labels en naden in kleding.

O Ik liep als baby/dreumes niet graag op blote voeten.

O Ik ben snel afgeleid door geluiden, geuren, temperatuur of dingen die ik zie.

O Ik heb behoefte de aandacht op de eisen.

O Ik eet/koop te veel.

O Ik raak graag dingen aan.

De meeste mensen herkennen elementen uit meerdere hyperprikkelbaarheden (overexcitabilities). Meestal zijn er 1 of 2 die het meest intens worden ervaren. Deze herkennen helpen om bepaalde gedragingen van hoogbegaafden beter te begrijpen en eventuele begeleiding hier op af te stemmen.

De lijst is gebaseerd op het boek: Leven met intensiteit (Daniels en Piechowski).

Lees verder: