Emotionele overexcitability bij hoogbegaafde kinderen: Hoe ga je ermee om?

Door: Mineke op 17 november 2024

Hoogbegaafdheid gaat altijd samen met sensitiviteit of, zoals Dabrowski ze omschrijft, hyperprikkelbaarheden (overexcitabilities). Hij onderscheid deze gevoeligheden op 5 gebieden. Hieronder vindt je een opsomming van de veel voorkomende kenmerken.

1. Psychomotorisch

2. Zintuiglijk

3. Intellectueel

4. Verbeeldend

5. Emotioneel

Eén van de meest in het oog springen en meest uitdagende voor ouders is de emotionele hyperprikkelbaarheid (overexcitability) Daar gaat deze blog over. Waarin we zowel kijken naar de uitdagingen en hoe je daar dan mee om kan gaan, als de mooie kanten. Want die vallen misschien wat minder op, maar zijn er zeker ook!

Emotionele overexcitabilitie

Emotioneel gevoelige kinderen ervaren hun emoties intens en ze reageren hier sterker op dan andere kinderen. Ze zijn vaak empathisch en kunnen diep geraakt worden door wat anderen voelen of door bepaalde situaties. Dit zijn de kinderen die bijvoorbeeld heel verdrietig kunnen worden van het leed van een ander.

Ze laten vaak al jong hoge mate van zelfreflectie zien, hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel en kunnen moeite hebben met kritiek of afwijzing. Deze eigenschap kan zich ook uiten in stemmingswisselingen of het voelen van intense vreugde of verdriet.

Leren grenzen aan te geven

Doordat deze kinderen, vanuit hun enorm sterke empathische vermogen, precies aanvoelen wat een ander nodig heeft, kunnen zij zichzelf gaan wegcijferen. Want grenzen aangeven is heel lastig als jij ervaart wat dit met een ander doet. Om dat ongemak te vermijden kunnen ze stoppen met het aangeven van grenzen. Dit is een vaardigheid waar je extra aandacht aan wilt besteden in de opvoeding. Zodat ze leren op een gezonde manier en met respect voor iedereen (dus ook zichzelf) grenzen aan te geven.

De combinatie met de intellectuele overexcitability

Als je kind zich overweldigd voelt door de grote eigen emoties en ook een sterke intellectuele overexcitability heeft, dan kan het “vluchten” in zijn/haar hoofd. Door alles weg te redenen vanuit de ratio, ga je weg bij wat je voelt. Soms zover weg dat je een soort “wandelend hoofd” wordt, wat zich niet eens bewust meer is van wat dat lijf eigenlijk voelt.

Het is heel belangrijk dat je kind verbonden blijft met de emoties en het lichaam. Want daar zitten ook de signalen die je waarschuwen als er iets niet fijn is. Die je helpen herkennen wanneer je emoties oplopen, wanneer je hart aangeeft dat het een andere keuze zou willen maken dan je hoofd bedacht heeft. En er zit ook het genieten van alles wat je kan voelen. Wat ook juist de kracht is van deze kinderen. Dat echte genieten en die intense vreugde.

Stimuleer het in verbinding blijven met het lichaam door bijvoorbeeld lichaamsgerichte vragen te stellen. Waar voel je die emotie in je lijf? Hoe voelt het daar dan? Is dat warm of koud? Groot of klein? Hard of zacht? Zo oefent je kind bewust de aandacht te verplaatsen van het hoofd naar het lijf en te voelen wat daar gebeurt.

Tips om met de emoties van je kind om te gaan

• Laat ze er zijn

Ze zijn soms heel heftig, wat het enorm lastig kan maken. Voor jou als ouder, voor de omgeving. En helemaal in die combinatie, want dan heb je ook nog eens het oordeel van die ander erbij (als je pech hebt ook nog de goedbedoelde adviezen).

Probeer toch ze volledig te accepteren. Het zijn emoties die erbij horen. Natuurlijk stel je grenzen over het uiten, wanneer het niet veilig of respectvol is voor anderen. Maar beperk jouw input. Zeker op het moment zelf, want vaak is dat de spreekwoordelijke “olie op het vuur”.

• Wees een voorbeeld

Als jij deze overexcitability ook herkent bij jezelf, heb je een extra uitdaging. Want wat je met woorden ook zegt, kinderen kijken vooral naar wat je doet. Voordat je nu allemaal tools gaat leren om je kind te helpen met emotieregulatie, start eerst eens bij jezelf. Anders heeft het geen zin. Sterker nog, dan gaat het tegen je werken. Want je kind hoort dat je met woorden het ene zegt en in daden het andere laat zien. Dat beïnvloed jouw betrouwbaarheid in de ogen van je kind op een negatieve manier. Wat kan zorgen voor een onveilig gevoel, wat grote emoties in de hand werkt.

Dus altijd eerst beginnen bij jezelf. Leren accepteren dat dit kenmerken zijn die bij jou horen, soms fijn om te hebben, soms minder fijn. Ervaar wat emoties doen bij jou, hoe je reageert, wat je anders kan doen. En ga aan de slag met het verbeteren van je eigen emotieregulatie. Goed voorbeeld doet volgen.

Misschien een open deur, maar zelfzorg is hierbij geen luxe, maar noodzaak! Doe dat! Zodat jij kalm kan blijven op dit soort momenten. Voor jezelf en voor je kind.

• Blijf gericht op oplossingen

Verleg de aandacht zodra de heftigste emoties voorbij zijn naar het bedenken van een mogelijke oplossing. Focus op de toekomst, weg van de oorzaak, weg van de emotie, richting de uitweg. Niet omdat de emotie er niet mag zijn, maar omdat je je kind wilt leren hoe ze hier uit kunnen komen, zodat ze in de toekomst jou steeds minder nodig hebben en het zelf leren.

• Werk samen aan het versterken van emotieregulatie

Emotieregulatie is een vaardigheid. Het is dus iets wat je kan trainen en hoe meer je traint, hoe beter je wordt. In Hoogbegaafd Opvoeden leer je hier diverse tools voor.

Oefenen door spel

Door het spelen van spellen kan je op een leuk manier werken aan het versterken van o.a. de emotieregulatie van je kind. Vliegt nu het speelbord nog door de kamer? Bouw dan rustig op. Begin bijvoorbeeld met een kort spelletje van 10-15 minuten. En hou het in het begin bij 1 potje. Het is voor iedereen fijner als het gezellig is en blijft tot het einde. Dat nodigt ook de volgende keer meer uit om een spel te gaan doen.

Spellentips

En vliegen de spelonderdelen door de kamer? Wacht dan tot de heftigste emotie voorbij is en heb het er in rust met je kind over wat het dacht, voelde, besloot waardoor er zoveel emoties ontstonden. Zo kan je kind leren herkennen wanneer de emoties overweldigen en welke gedachten en overtuigingen helpend zijn en welke niet. Er is dus heel veel te winnen door het spelen van een spelletje!

Kenmerken emotionele overexcitability:

Hieronder staan een aantal kenmerken op een rij. Je kan ze zelf invullen voor je kind. Het is ook erg leuk om het samen met je kind te doen. Het helpt je kind zichzelf beter te begrijpen. Vandaar dat ze geschreven zijn vanuit de Ik-vorm.

O Ik ben zeer gevoelig.

O Ik heb snel extreme emoties.

O Ik voel me vaak verantwoordelijk of schuldig voor dingen.

O Ik wordt beïnvloed door de stemming van anderen.

O Ik vind het lastig om me aan te passen in een nieuwe omgeving.

O Ik ben vaak zenuwachtig.

O Ik reageer fysiek op emoties (blozen, zweten, hartkloppingen, buikpijn).

O Ik heb een sterk geheugen voor gevoelens.

O Ik ben empathisch.

O Innerlijke dialoog en zelfreflectie horen bij mij.

De meeste mensen herkennen elementen uit meerdere hyperprikkelbaarheden (overexcitabilities). Meestal zijn er 1 of 2 die het meest intens worden ervaren. Deze herkennen helpen om bepaalde gedragingen van hoogbegaafden beter te begrijpen en eventuele begeleiding hier op af te stemmen.

Deze lijst is gebaseerd op het boek: Leven met intensiteit (Daniels en Piechowski).

Lees verder: