De wereld intens ervaren: de 5 Overexcitabilities bij hoogbegaafde kinderen

Door: Mineke op 13 november 2024

Vaak valt ouders eerst de hoogsensitiviteit bij hun kind op. “Maar hoogbegaafd? Dat denk ik niet.” Uit onderzoek blijkt dat vrijwel iedereen die hoogbegaafd is, ook kenmerken van hoogsensitiviteit vertoont. Wanneer we praten over hoogbegaafdheid, kan je er meestal van uitgaan dat er ook sprake is van hoogsensitiviteit.

Hoogsensitiviteit als kracht

Hoewel hoogsensitiviteit vaak als een last kan worden gezien, is het belangrijk te beseffen dat het juist ook een kracht kan zijn. De Poolse psycholoog Kazimierz Dabrowski beschouwde hoogsensitiviteit zelfs als een superkracht. Hij verdeelde de kenmerken van hoogsensitiviteit in vijf verschillende vormen van “overexcitabilities”, ofwel hypergevoeligheden. Hieronder gaan we dieper in op deze vormen, zodat je als ouder of begeleider deze eigenschappen bij je kind beter kunt herkennen en ondersteunen.

1. Psychomotorische overexcitability

Deze gevoeligheid heeft te maken met beweging. Kinderen met een psychomotorische gevoeligheid zijn erg beweeglijk en kunnen moeilijk stilzitten. Ze friemelen veel, praten snel en hebben een enorme hoeveelheid energie. Het valt op dat deze kinderen een sterke eigen wil hebben en emoties op een fysieke manier uiten, zoals door heftige uitbarstingen. Dit gedrag kan soms worden aangezien voor ADHD, maar kan dus ook een teken zijn van de psychomotische overexcitabilitie. Andere kenmerken zijn zenuwtrekjes, nagelbijten of het kauwen op kleding.

Positief gezien is het ook de spanning en drukte die in hun hoofd zit eruit laten via het lichaam. Het is een enorme gedrevenheid, bakken energie en groot enthousiasme.

2. Zintuiglijk overexcitability

Veel ouders herkennen de uitdagingen met het vinden van de juiste kleding. Elk labeltje, draadje en naadje wordt gevoelt. En dit levert vaak irritatie op, soms zoveel dat aankleden een enorme strijd oplevert en uren kan duren. Of liever geen eten met stukjes willen, omdat die structuur geen fijn mondgevoel geeft. Of last hebben van de geur van etenswaren, sterke parfum of (erger nog) andere mensen ruiken.

Je ziet deze overexcitabilitie ook terug bij je kind in het intens kunnen genieten van muziek en andere mooie geluiden. Het helemaal kunnen verdwijnen in die heerlijk zachte deken en enorm kunnen genieten van lekker eten. Soms kunnen ze juist ook enorm genieten van een lekkere geur, die ze direct terug brengt naar een fijne herinnering.

3. Intellectuele overexcitability

Intellectueel gevoelige kinderen zijn vaak diepe denkers, nieuwsgierig en leergierig. Ze houden van lezen, leren en het oplossen van complexe problemen. Deze kinderen kunnen zich vaak lange tijd concentreren, mits het onderwerp hen interesseert. Ze stellen veel vragen en hebben een scherp observatievermogen. Ouders van intellectueel gevoelige kinderen krijgen regelmatig te maken met de uitdaging dat hun kind verder is in kennis dan leeftijdsgenoten, wat voor problemen kan zorgen op school. Het is belangrijk om deze leergierigheid niet te remmen, maar juist te stimuleren.

4. Verbeeldende overexcitability

Dit type gevoeligheid heeft te maken met de verbeelding. Deze kinderen hebben een levendige fantasie en kunnen diep opgaan in hun eigen wereld. Ze houden van dagdromen en spelen vaak creatief spel. Dit zijn de kinderen die verhalen verzinnen en met plezier hun fantasieën uitwerken in tekeningen of spel. Deze eigenschap kan ervoor zorgen dat ze moeite hebben met het verschil tussen fantasie en werkelijkheid, wat soms als problematisch kan worden gezien door anderen.

5. Emotionele overexcitability

Emotioneel gevoelige kinderen ervaren hun emoties intens. Ze zijn vaak empathisch en kunnen diep geraakt worden door wat anderen voelen of door bepaalde situaties. Dit zijn de kinderen die bijvoorbeeld heel verdrietig kunnen worden van het leed van een ander. Ze hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel en kunnen moeite hebben met kritiek of afwijzing. Deze eigenschap kan zich ook uiten in stemmingswisselingen of het voelen van intense vreugde of verdriet.

Intens beleven, waarom “gewone” dingen complex voelen

Soms zit al dat intens beleven je kind in de weg. Zo kan een schoolreisje soms al eindigen voordat het  begonnen is. Gewoon omdat de spanning zo alles overheersend is, dat ze echt niet meer durven. En ouders geen andere mogelijkheid zien dan het kind thuis te houden.

Wat maakt nou dat deze uitstapjes voor hoogbegaafde kinderen zo intens spannend zijn? Deels komt dit door het hoge IQ. Want ze kunnen gewoon simpelweg veel meer vragen en dingen die mogelijk mis kunnen gaan bedenken. Deze kinderen zijn van nature veel sneller bang of ongerust dan leeftijdsgenoten. Vooral in onzekere en onbekende situatie.

Daar bovenop komt het intens voelen van alle emoties en spanning die zich voordoen rondom deze spannende dag. Want ze voelen niet alleen sterker hoe dat labeltje kriebelt in hun nek. Ze voelen ook veel diepgaander hun eigen emoties. Terwijl ze daar, met hun jonge leeftijd, nog niet altijd goed mee om kunnen gaan.

Hoe ga jij om met de gevoeligheid?

Laat emoties er zijn: en accepteer ze (ook in communicatie) is belangrijk, dus luister zonder het op te willen lossen. Toon begrip, zonder er helemaal in mee te gaan. Laat het er gewoon even zijn. Dan zakt het vanzelf en kan je daarna praten over wat helpend kan zijn.

Bereid samen voor: Door met je kind te bespreken welke vragen er zijn en die te beantwoorden, neem je al veel zorgen weg. Vaak is er online veel informatie te vinden, over de reis, de locatie, maar ook over wat er mis kan gaan en welke adviezen er zijn voor dat soort situaties.

Maak een Plan B: Daarnaast helpt het om een Plan B te maken samen. Want er zal vast wel iets mis gaan, maar als je kind weet wat te doen (een Plan B heeft), zal het met meer vertrouwen iets spannends tegemoet treden. Bijvoorbeeld: Als je kind zich zorgen maakt over het kwijt raken van de juf, dan kan je (bij voorkeur samen met de juf) afspreken waar of naar wie het kind dan toe gaat en wat het dan kan zeggen.

Het is geen aanstellerij!

Als er een naadje in de sok niet goed zit, er nog een labeltje in de kleding is blijven zitten, het licht  te fel is, de geur te sterk of het geluid te hard is, dan kunnen hoogbegaafde kinderen daar extreem heftig op reageren. Soms tot grote ergernis en onbegrip van de omgeving. “Stel je niet aan” of “doe niet zo overdreven” is iets wat deze kinderen meermaals in hun jonge leven zullen horen.

Realiseer je dat het geen aanstellen is! Je kind voelt of ervaart deze emoties echt zo intens. Het drama is niet om jouw te pesten, is geen toneelspel en je kind kan er niets aan doen. Het heeft jouw begeleiding nodig om hier mee om te leren gaan.

Conclusie

Het brein van hoogbegaafden werkt wezenlijk anders dan dat van mensen met een gemiddeld IQ. De mogelijkheid om sneller en divergente verbindingen te vormen in het brein, draagt niet alleen bij aan een hoger IQ, maar ook aan het intenser ervaren van de wereld. Dit heeft fantastische voordelen, waar je samen met je kind enorm van kan en mag genieten. Zodat je op andere momenten je kind met milde ogen kan begeleiden om te gaan met de soms zo overweldigende intensiteit.

Lees verder: