Van leergierig tot piekeren: De Intellectuele Overexcitability

Door: Mineke op 25 november 2024

“Je kan wel een kamer behangen met al je diploma’s, certificaten en getuigschriften”, zei een vriendin onlangs. Ik herken me dan ook heel erg in de intellectuele overexcitabilitie. Altijd op zoek naar meer om te leren, lezen, luisteren…

Zo las ik ook het boek Leven met intensiteit (Daniels en Piechowski), waarin het werk van de psycholoog Kazimierz Dabrowski centraal staat. Hij beschreef 5 Overexcitabilities (hyperprikkelbaarheden) die hij terug zag bij hoogbegaafden;

1. Psychomotorisch

2. Zintuiglijk

3. Intellectueel

4. Verbeeldend

5. Emotioneel

Deze blog gaat over de intellectuele hyperprikkelbaarheid (overexcitability). Waarin we zowel kijken naar de mooie kant, als de uitdagingen.

Intellectuele overexcitabilitie

Intellectueel gevoelige kinderen zijn vaak diepe denkers, nieuwsgierig en leergierig. Ze houden van lezen, leren, het ontwikkelen van ideeën en concepten en het oplossen van complexe problemen. Ze hebben grote leerhonger en een bijpassende stroom vragen. Deze kinderen kunnen zich vaak lange tijd concentreren, mits het onderwerp hen interesseert. Ze hebben een scherp observatievermogen en een kritische ingesteldheid.

Ouders van intellectueel gevoelige kinderen krijgen soms te maken met de uitdaging dat hun kind verder is in kennis dan leeftijdsgenoten, wat voor problemen kan zorgen op school. Het is belangrijk om deze leergierigheid niet te remmen, maar juist te stimuleren.

Wanneer je dit doet op een kindvolgende manier, hoef je niet bang te zijn dat je te pusherig bent. Of teveel druk op legt. Beantwoord gewoon de vragen die je kind heeft, volg de interesses die er zijn. Maar doe ook niet meer dan dat. Stelt je kind een vraag, bijvoorbeeld over een letter, dan beantwoord je die vraag. Je hoeft dan niet het hele alfabet aan te bieden (tenzij je kind ook daar om vraagt). Dit vraagt een beetje “fingerspitzengefühl” en zelfreflectie.

Niet automatisch goed op school

Vaak wordt gedacht dat dit de kinderen zijn die succesvol zijn op school. Dit is helaas niet automatisch het geval. Er zijn veel meer zaken die essentieel zijn voor een succesvolle schoolcarrière. Denk daarbij aan het hebben van motivatie voor de schoolse manier van leren. En het nut zien van de aangeboden stof en bijbehorende taken.

Ook heeft je kind voldoende vertrouwen in eigen kunnen nodig om gebruikt te kunnen maken van de gave van deze overexcitability. Want alleen dan zal het de uitdaging van iets nieuws leren aan kunnen gaan.

Essentieel is ook een stimulerende omgeving. Helaas hebben wij de ervaring dat veel hoogbegaafde kinderen dit niet vinden in de schoolse setting (alle goed intenties ten spijt). Wat deels te maken heeft met niet passend aanbod, het hebben van andere interesses en het missen van een match in peercontact en/of met de leerkrachten.

De uitdagingen van intellectuele overexcitability

Overdenken en piekeren

Uitdagingen die bij deze hyperprikkelbaarheid horen zijn het risico op overdenken en piekeren. Als je zoveel kan bedenken en je brein altijd “aan” staat, dan kan je de meest fantastische creatieve dingen bedenken, maar ook de meest vreselijke doemscenarios. Die eindeloos door kunnen gaan, want je bedenkt immers steeds iets nieuws. Daarmee kan je verdwalen in je eigen gepieker. Ook kan het zijn dat je lastig beslissingen kan nemen, omdat je dingen enorm gaat overdenken.

Het ‘wandelend hoofd’

Een andere uitdaging is dat je een “wandelend hoofd” wordt. Waarbij je alles in je leven kan beredeneren vanuit je denken. En daarmee uit verbinding raakt met je voelen. Vaak zie je dat deze kinderen (en volwassenen) geen idee hebben waar die grote emoties ineens vandaan komen, omdat ze de signalen die hun lichaam gaf hebben weggeredeneerd. Of zelfs helemaal niet meer opmerken, omdat ze zo verwijderd zijn geraakt van het voelen van al die lichamelijke sensaties.

Dit proces begint vaak bij het vermijden van ongemak, maar kan uitmonden in een situatie waarin ook fijne gevoelens niet meer gevoeld worden. Het opnieuw verbinden met hun lichamelijke sensaties en emoties is hier een belangrijk aandachtspunt.

Hoe kun je als ouder ondersteunen?

Om intellectueel gevoelige kinderen te ondersteunen:

• Stimuleer hun nieuwsgierigheid op een kindvolgende manier. Beantwoord hun vragen en bied verdieping als ze daar om vragen.
• Help hen balans te vinden tussen denken en voelen. Moedig activiteiten aan die hen verbinden met hun lichaam, zoals sporten, mindfulness of creatieve bezigheden.
• Creëer een veilige omgeving waarin zij hun nieuwsgierigheid en uitdagingen kunnen verkennen, zonder angst om te falen.
• Ondersteun bij het reguleren van emoties, vooral wanneer overdenken en piekeren hen overweldigt.

Intellectuele overexcitability is een krachtige gave, maar vraagt om aandacht en begeleiding. Als ouders kun je helpen om deze gave tot bloei te laten komen, zonder dat je kind zichzelf verliest in de uitdagingen die ermee gepaard gaan.

Kenmerken intellectuele overexcitability:

Hieronder staan een aantal kenmerken op een rij. Je kan ze zelf invullen voor je kind. Het is ook erg leuk om het samen met je kind te doen. Het helpt je kind zichzelf beter te begrijpen. Vandaar dat ze geschreven zijn vanuit de Ik-vorm.

O Ik ben zeer nieuwsgierig en hou van leren.

O Ik ben een theoretische denker.

O Ik analyseer graag.

O Ik hou van ingewikkelde plannen.

O Ik stel onderzoekende vragen.

O Ik los graag problemen op.

O Ik kan me lange tijd concentreren.

O Ik heb een scherp observatievermogen.

O Ik denk graag na over denken.

O Ik verslind boeken.

De meeste mensen herkennen elementen uit meerdere hyperprikkelbaarheden (overexcitabilities). Meestal zijn er 1 of 2 die het meest intens worden ervaren. Deze herkennen helpen om bepaalde gedragingen van hoogbegaafden beter te begrijpen en eventuele begeleiding hier op af te stemmen.

Deze lijst is gebaseerd op het boek: Leven met intensiteit (Daniels en Piechowski).

Lees verder: