Verbeeldende Overexcitability: Een unieke kracht bij hoogbegaafde kinderen

Door: Mineke op 21 november 2024

Als jouw kind een grote fantasie heeft, misschien wel zo groot dat fantasie en werkelijkheid vaker door elkaar lopen dan passend voelt bij de leeftijd? Dan is er een grote kans dat je kind kenmerken vertoont van de door Kazimier Dabrowski beschreven Verbeeldende overexcitability.

Deze Poolse psycholoog beschreef vijf typische kenmerken die hij zag bij hoogbegaafden op verschillende gebieden. Hij noemde ze “overexcitabilities“, vrij vertaald hypergevoeligheden;

1. Psychomotorisch

2. Zintuiglijk

3. Intellectueel

4. Verbeeldend

5. Emotioneel

Deze blog gaat over de verbeeldende hyperprikkelbaarheid (overexcitability). Waarin we zowel kijken naar de mooie kant, als de uitdagingen.

Wat is Verbeeldende overexcitability

Kinderen met verbeeldende hyperprikkelbaarheid hebben een levendige fantasie, kunnen diep opgaan in hun eigen wereld, houden van dagdromen en spelen vaak creatief spel. Dit zijn de kinderen die verhalen verzinnen en met plezier hun fantasieën uitwerken in tekeningen of spel. Ze hebben denkbeeldige vriendjes, die heel echt voor ze zijn. Het liefste verzinnen ze hun eigen spelletjes of nieuwe regels bij bestaande spellen.

Soms ervaren ze frustratie doordat hun hoofd zoveel fantastische dingen kan bedenken, maar hun handen het nog niet kunnen maken. Ook kan het lastig zijn in interactie met de omgeving. Want soms hebben ze moeite hebben met het verschil tussen fantasie en werkelijkheid. Wat kan leiden tot onbegrip en als problematisch kan worden gezien door anderen.

Wat doe je als je kind niet de waarheid vertelt

Als je veel van je kind herkent in deze overexcitability, dan kan het goed zijn dat je regelmatig het gevoel hebt dat je kind liegt. Wat heel lastig kan zijn. Want liegen is iets wat we doorgaans afkeuren. Dus wat doe je dan?

Allereerst is het belangrijk om je te realiseren dat we allemaal liegen. De één wat meer, vaker en groter dan de ander. Maar het is inherent aan het mens zijn. We liegen uit schuldgevoel of schaamte, we liegen omdat we de ander niet willen kwetsen of onnodig bezorgt willen maken en we liegen uit zelfbescherming. Dus, je kind liegt ook. Dat hoort erbij.

Daarnaast is het goed om te kijken wat dat liegen is. Want is dit moedwillig liegen om de waarheid te verbergen of verdraaien. Of is het de fantasie waar ze zelf zo sterk in zijn gaan geloven, waardoor de lijn tussen de wereld in hun hoofd en de werkelijkheid vervaagt is?

Wanneer het liegen vanuit fantasie is, dan hoef je hier niet zoveel aan te doen. Je kan bijvoorbeeld zeggen: “dat zou wel echt geweldig/bijzonder/uitzonderlijk zijn als dat zo zou zijn”. Waarin je een klein beetje mee gaat in de fantasie en ook laat merken dat het een fantasie is.

Is het moedwillig liegen, dan is het goed om te laten weten dat je weet dat er gelogen is. Dat ontmoedigt in elk geval het verder liegen in de toekomst.

Angst en verbeelding

Kinderen met een grote verbeelding kunnen prachtige dingen bedenken, maar ook de meest vreselijke scenarios in hun hoofd hebben. Alles wat mis kan gaan, kunnen zij in groot detail bedenken. Alsof er een complete speelfilm in hun hoofd zit.

Combineer dit met de Intellectuele overexcitability, die ze nog meer, groter, dieper, verder laat denken. Dan kan je je voorstellen hoe beangstigend als die gedachten kunnen zijn voor een kind.

Heeft een kind dan ook nog kenmerken van de Emotionele overexcitability, dan voelt het ook alle bijbehorende emoties zeer intens. Waarbij het brein niet de scheiding kan maken tussen wat werkelijkheid is en wat zich alleen in het hoofd afspeelt.

Samen is dit een complexe cocktail voor het omstaan van angst.

Hoe ondersteun jij je kind?

• Neem de angst serieus. Voor je kind is dit echt en ernst, ook als jij daar anders over denkt. De angst van  je kind wordt niet minder als jij je mening erover deelt. Dus luister en respecteer de angst die je kind voelt.
• Help je kind er over te praten. Stel vragen over hoe je kind het ervaart, waar hij/zij precies bang voor is, wat het zo spannend vindt. Door er woorden aan te geven, wordt de angst vaak al minder groot.
• Begeleidt je kind bij het vinden van hulpmiddelen die helpen om minder bang te zijn. Naast erover praten kan het helpend zijn om te focussen op de ademhaling. Ook het hebben van een knuffel of het bij je dragen van een talisman sterkt je kind soms. Misschien bedenkt het zelf iets wat nog beter werkt.
• Moedig je kind aan om spannende dingen te doen.
• Bescherm je kind niet teveel. Het kan jou angst overnemen. Laat het lekker buiten spelen, sporten, bewegen. Moedig daarbij risicovol spel aan. Hierdoor bouwt je kind vertrouwen in zichzelf op. Wat helpt om op terug te vallen in angstige momenten.
• Doe zelf ook dingen die je eng vind en deel dit met je kind. Vertel wat je spannend vond, hoe je je daarbij voelde, wat je deed om het toch  te durven en hoe jij je daarna voelde. Kinderen doen wat jij doet, meer dan dat ze luisteren naar wat je zegt.
• Vraag hulp als je zelf iets spannend vind. Je kind kan misschien voor jou wel een hele goede manier bedenken om met angst om te gaan (waar ze later zelf weer uit kunnen putten). Of vraag iemand anders om hulp, zodat je kind ziet dat het ook om hulp kan vragen bij angst.

Hoewel de rijke verbeelding van hoogbegaafde kinderen soms uitdagingen met zich meebrengt, biedt het ook prachtige mogelijkheden. Het is een bron van creativiteit, humor en innovatie. Door je kind te helpen hun verbeelding te begrijpen en te omarmen, geef je hen de tools om dit als een kracht te benutten. 

Kenmerken verbeeldende overexcitability:

Hieronder staan een aantal kenmerken op een rij. Je kan ze zelf invullen voor je kind. Het is ook erg leuk om het samen met je kind te doen. Het helpt je kind zichzelf beter te begrijpen. Vandaar dat ze geschreven zijn vanuit de Ik-vorm.

O Ik fantaseer levendig en veelvuldig.

O De grens tussen waarheid en fictie is bij mij niet altijd scherp.

O Ik ben een uitvinder.

O Mijn dromen zijn enorm intens.

O Denkbeeldige vrienden zijn voor mij heel echt.

O Ik heb een goed gevoel voor humor.

O Ik hou van drama.

O Ik heb behoefte aan variatie en nieuwe dingen.

O Ik gebruik vaak vergelijkingen en metaforen.

O Ik kan goed visualiseren.

De meeste mensen herkennen elementen uit meerdere hyperprikkelbaarheden (overexcitabilities). Meestal zijn er 1 of 2 die het meest intens worden ervaren. Deze herkennen helpen om bepaalde gedragingen van hoogbegaafden beter te begrijpen en eventuele begeleiding hier op af te stemmen.

Deze lijst is gebaseerd op het boek: Leven met intensiteit (Daniels en Piechowski).

Lees verder: