Emotieregulatie bij hoogbegaafde kinderen: Hoe je als ouder kunt begeleiden, zelfs als het lastig is

Door: Mineke op 2 december 2024

Executieve functies zijn de hogere controledenkfuncties in ons brein die ons in staat stellen om te plannen, organiseren, prioriteiten te stellen en flexibel om te gaan met veranderingen. Ook helpen ze ons om te gaan met emoties, uitdagingen aan te gaan en te reflecteren op ons eigen gedrag. Ze zijn essentieel voor alles wat we doen in het dagelijks leven.

Een van de meest opvallende en vaak ook uitdagende executieve functies is Emotieregulatie. Omdat iedereen het merkt wanneer deze vaardigheid nog niet zo sterk ontwikkeld is. Het is zichtbaar in gedrag en kan soms voelen als een van de lastigste dingen aan opvoeden. En dat begrijp ik, want het omgaan met die grote emoties is niet alleen lastig voor je kind, maar ook voor jou.

Wat is Emotieregulatie?

Zoals het woord al aangeeft, gaat emotieregulatie over het vermogen om je emoties te reguleren, oftewel te beheren. Dit betekent dat je in staat bent om je emoties te herkennen, te begrijpen en te sturen, zodat je grip hebt op hoe je reageert op een emotie i.p.v. dat het je overkomt.

Sociaal-emotionele ontwikkeling en misverstanden

Een veel voorkomende misvatting waar ik eerst aandacht aan wil besteden is dat hoogbegaafde kinderen sociaal-emotioneel ‘achterlopen’. Het is belangrijk je te realiseren dat sociaal en emotioneel twee verschillende dingen zijn, die vaak onterecht als één term worden gebruikt.

Hoogbegaafde kinderen lopen cognitief voor en kunnen emotioneel op hetzelfde niveau zitten als leeftijdsgenootjes of zelfs jonger zijn. Dit verschil kan leiden tot grote emoties die zich vaak ook groots tonen en soms als “ongepast” voor hun leeftijd worden gezien. Ze krijgen dan al gauw het stempel “zwak”, terwijl er in veel gevallen sprake is van een grotere belasting op hun emotieregulatie. Want als jij groots, diep en veel kan denken en voelen, en je probeert aan te passen aan de sociale omgeving, die vaker niet dan wel passend is bij jouw manier van denken, dan wordt er een veel groter beroep gedaan op die emotieregulatie. En is het helemaal niet zwak dat het niet altijd lukt om je emoties in toom te houden. Dan was je juist heel sterk, dat je al zover kwam. Maar ergens lukt het dan gewoon niet meer.

Waarom het belangrijk is om eerst voor jezelf te zorgen

Ik zie vaak ouders die helemaal op zijn, doodmoe en totaal gefrustreerd. Want al die emoties in een gezin eisen hun tol. Ze willen dan ook niets liever dan de emotionele uitbarstingen van hun kind aanpakken. En dat werkt vaak niet.

Als jij als ouder zelf onder druk staat, gestrest bent of gewoonweg niet lekker in je vel zit, is dit niet het moment om met de emotieregulatie van je kind aan de slag te gaan. Want je kinderen gaan in dit proces op alle “knopjes” drukken die jij hebt. Daar moet je je op voorbereiden en tegen kunnen.

Zorg er dus eerst voor dat je de tijd en energie hebt om dit proces goed te begeleiden. En er is maar één manier om dat te doen. Zelfzorg, zelfzorg en zelfzorg! Heel cliché, maar wel echt waar! Pas dan, kan jij je kind goed begeleiden.

Herkennen en benoemen van emoties: De eerste stap

Voor kinderen is het moeilijk om emoties te herkennen en te benoemen. Ik hoor vaak ouders zeggen: “Mijn kind gaat van groen naar rood, het gaat in één keer mis.” Ze missen het ‘oranje’ tussengebied, het moment waarop ze zouden kunnen voelen dat hun emoties oplopen. Dit is een belangrijk onderdeel van emotieregulatie: het leren herkennen waar je zit op de emotionele ‘schaal’.

Het lichaam als signaalgever

Voor een groot deel zit dit bewustzijn in het lichaam. Het is belangrijk dat je kind leert voelen wat er in dat lichaam gebeurt wanneer er emoties worden ervaren. Als ouder kun je dit proces stimuleren door vragen te stellen zoals:

• “Waar voel je dat je boos/bang/verdrietig bent?”,
• “Welk gevoel kreeg je daar?”,
• “Was dat koud of warm?”,
• “Wat gebeurde er met je ademhaling?”
• “Wat was er anders dan nu je weer rustig bent?”

Deze vragen helpen je kind signalen te herkennen die wijzen op oplopende emoties. Later kan je kind ook leren wat het kan doen om te voorkomen dat de emoties overstromen.

Handige hulpmiddelen

Emotiekaart: Op een emotiekaart zijn verschillende emoties en bij behorende gezichtsuitdrukkingen weergegeven. Hiermee kun je samen woorden geven aan de gevoelens die je kind ervaart.

Emoties uitbeelden of tekenen: Je kan ook samen met je kind emoties uitbeelden of tekenen, zodat jullie samen kunnen bespreken wat de kenmerken van emoties zijn.

Films: Er zijn prachtige films waarin emoties een hoofdrol spelen. Zelf ben ik groot fan van de films Inside Out en Inside Out 2. Die geven een prachtig beeld van verschillende emoties, waardoor je kind een grotere woordenschat krijgt om emoties te begrijpen en te duiden.

Vermijd het labelen van emoties

Let wel op dat je emoties niet labelt als goed of slecht. Emoties zijn er gewoon; ze horen bij het leven en hoeven niet weggedrukt te worden. Het gaat erom dat je kind leert hoe ze er op een wenselijke manier mee om kunnen gaan.

Pas dan ook op met de welbekende “stoplichten”. Waarbij kinderen aan kunnen geven of hun emoties groen, oranje of rood zijn. Daar zit namelijk een enorm oordeel aan vast, of we dat nou zo bedoelen of niet. Rode emoties moet je stoppen, oranje moet je proberen te stoppen en groene emoties mogen door. Maar rode emoties zijn ook oké. Ik krijg het meest gedaan als ik me eens flink boos maak ? Kies dus liever een neutralere manier om emoties met je kind te bespreken.

Ondertitel wat er bij jou gebeurt

Kinderen zien vaak heel goed wat er bij anderen gebeurt, soms beter dan bij zichzelf. Van die kwaliteit van je kind kan je heel handig gebruik maken. Door hardop te delen wat er bij jou gebeurt wanneer emoties hoog oplopen. In plaats van je eigen emoties te verbergen, kan je ze juist gebruiken om de emotieregulatie van je kind verder te ontwikkelen. Door je kind te betrekken bij jouw gevoelens en gedachten.

Het helpt om te ondertitelen wat er in jouw lichaam en in jouw hoofd gebeurd. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: “Ik merk dat ik nu boos word omdat X gebeurde, ik voel dat in mijn buik.”

Door hen te betrekken in jouw proces, kunnen jullie samen nadenken over hoe je beter kunt omgaan met emoties. Vaak willen kinderen heel graag helpen door te delen wat zij denken dat helpend is. Tips die ze jou nu geven, kunnen ze later zelf gebruiken.

Focus op oplossingen, niet op straf

Het is heel verleidelijk om te corrigeren of boos te worden wanneer je kind zijn emoties niet kan beheersen, maar dit helpt vaak niet. Richt je in plaats daarvan op oplossingen. Wat is er nodig om het probleem op te lossen? Hoe kunnen jullie samen aan die oplossing werken? Of, als het nu niet meer op te lossen is, hoe kan het de volgende keer anders, zodat het dan beter verloopt.

Door hierop te focussen, vermijd je straf, wat nooit effectief is, zeker niet in situaties waar emoties hoog oplopen. En je helpt je kind een weg te vinden uit de emotie.

Besluit wat jij gaat doen

Soms weet je niet meer hoe je je kind “onder controle kan krijgen”. Zorg dan dat jij jezelf onder controle hebt. Besluit wat jij gaat doen in plaats van wat jij je kind wilt laten doen. Neem afstand en kom zelf tot rust.

Dat kan zo simpel zijn als even naar de wc gaan om af te koelen. Vertel daarbij wat je gaat doen; “Ik voel dat ik …, daarom ga ik even naar de wc. Zodat ik daarna rustig kan reageren”. (waarbij uiteraard de veiligheid centraal staat, je laat nooit een jong kind alleen).

Begin klein

Als je met emotieregulatie aan de slag gaat, begin dan klein. Kies een korte activiteit met een duidelijk begin en einde. Zo kun je makkelijk reflecteren op wat er gebeurde en welke vaardigheden je kind heeft ingezet. Vier de kleine succeservaringen, want daar leren kinderen het meeste van.

Leuke kleine activiteiten zijn spellen.

Met de volgende spellen train je emotieregulatie:

• Speedy Ants
• 20 second showdown
• Dobble
• Hey that’s my fish (Pinguin)
• Just One
• Vlotte Geesten
• Ubongo

Conclusie

Werken aan emotieregulatie is een proces dat veel vraagt, van jou als ouder en van je kind, maar het resultaat is de moeite waard. Door kwetsbaar te zijn, eerlijk te communiceren en samen te leren, leert je kind begrijpen wat emoties zijn, hoe ze deze kunnen herkennen en hoe ze ermee om kunnen gaan. Door hier samen mee aan de slag te gaan, geef je je kind waardevolle tools voor het leven.

Lees verder: