De waarheid over Executieve functies bij hoogbegaafde kinderen: Niet slechter, gewoon anders

Door: Mineke op 23 november 2024

Executieve functies zijn de hogere controledenkfuncties in ons brein die ons in staat stellen om te plannen, organiseren, prioriteiten te stellen en flexibel om te gaan met veranderingen. Ze zijn essentieel voor alles wat we doen in het dagelijks leven, van het verdelen van onze tijd tot het omgaan met onze emoties. Bij hoogbegaafde kinderen kunnen executieve functies een bron van uitdaging zijn.

Wat zijn Executieve functies?

Executieve functies worden vaak ingedeeld in twee hoofdcategorieën:

1. Denkvaardigheden

• Planning en prioritering: Het vermogen om doelen te stellen en te bepalen welke stappen nodig zijn om deze te bereiken.
• Time management: Het effectief indelen van tijd om taken op tijd af te krijgen.
• Werkgeheugen: Informatie tijdelijk vasthouden en gebruiken, bijvoorbeeld bij het oplossen van een complex probleem.
• Organisatie: Structuur aanbrengen in taken.
• Metacognitie: Nadenken over je eigen denkprocessen.

2. Gedragsvaardigheden

• Responsinhibitie: Het vermogen om impulsen te onderdrukken en eerst na te denken voordat je handelt.
• Emotieregulatie: Het omgaan met intense gevoelens op een manier die passend is bij de situatie.
• Volgehouden aandacht: Het vermogen om je langdurig te concentreren op een taak.
• Taakinitiatie: Zelfstandig aan een taak beginnen zonder uitstel.
• Doelgericht gedrag: Toewerken naar een doel ondanks obstakels of afleidingen.
• Flexibiliteit: Je kunnen aanpassen aan veranderingen of tegenslagen.

Zijn executieve functies zwak bij hoogbegaafde kinderen?

Het idee dat hoogbegaafde kinderen per definitie zwakke executieve functies hebben, is een misvatting. Het verloop van de ontwikkeling is wel anders. En dat kan soms lastig zijn.

Minder trainen

Wat vaak voorkomt, is dat hoogbegaafde kinderen hun executieve functies minder trainen in hun jonge jaren. Dit komt doordat ze veel taken op basis van hun cognitieve vaardigheden kunnen oplossen en daardoor minder afhankelijk zijn van planning, organisatie of volgehouden aandacht.

Bijvoorbeeld: een hoogbegaafd kind dat snel een som kan uitrekenen zonder stap voor stap te werken, leert misschien minder goed hoe je een gestructureerde aanpak kunt toepassen. Hierdoor kan het lijken alsof hun executieve functies zwakker zijn, terwijl ze simpelweg minder vaak worden aangesproken.

Groter beroep

Hoogbegaafde kinderen ervaren vaak extra uitdagingen door de intensiteit waarmee ze de wereld beleven. Hun sterke emoties, bijvoorbeeld, vragen meer van hun vermogen tot emotieregulatie. Het reguleren van een overweldigend gevoel kost simpelweg meer energie dan het reguleren van mildere emoties.

Daarnaast wordt vaak onterecht de aanname gedaan dat de ontwikkeling van alle executieve functies gekoppeld is aan de cognitie. Waardoor de omgeving het beeld heeft dat het kind ook wel sterke executieve functies zal hebben. En worden er hogere verwachtingen aan hen gesteld, zowel door henzelf als door hun omgeving. Doordat dit niet terecht is, kan dit leiden tot frustratie en uitdagingen in het dagelijks leven.

Breinontwikkeling en executieve functies bij hoogbegaafden

Uit onderzoek blijkt dat de breinontwikkeling van hoogbegaafde kinderen anders verloopt dan die van gemiddeld begaafde kinderen. Executieve functies rijpen bij hen vaak op latere leeftijd. Dit betekent dat sommige vaardigheden, zoals het plannen van complexe taken of het reguleren van emoties, pas later volledig tot hun recht komen.

Het goede nieuws? Deze functies zijn trainbaar! Met de juiste begeleiding en ondersteuning kunnen hoogbegaafde kinderen hun executieve functies ontwikkelen en versterken. En zo hun volledige potentieel benutten.

Hoe kun je je kind ondersteunen?

Als ouder kun je een belangrijke rol spelen in het helpen ontwikkelen van de executieve functies van je hoogbegaafde kind. Hier zijn enkele tips:

1. Focus op denkvaardigheden
   • Planning en prioritering: Help je kind om taken in kleinere stappen op te splitsen en te bepalen welke stappen eerst komen. Gebruik visuele hulpmiddelen, zoals checklists of routinekaarten.
   • Time management: Leer je kind hoe ze hun tijd effectief kunnen indelen. Bijvoorbeeld door een wekker te zetten of werktijd af te wisselen met pauzes.
   • Werkgeheugen: Speel spellen of doe activiteiten die het werkgeheugen versterken.
2. Ondersteun gedragsvaardigheden
   • Emotieregulatie: Geef je kind woorden voor hun emoties en leer ze technieken om rustig te worden, zoals ademhalingsoefeningen.
   • Volgehouden aandacht: Creëer een rustige werkomgeving en moedig focus aan door taken in korte tijdsblokken op te delen.
   • Flexibiliteit: Moedig je kind aan om alternatieve oplossingen te bedenken als iets niet volgens plan verloopt. Laat zien dat fouten maken een kans is om te leren.
3. Wees Geduldig
   Executieve functies ontwikkelen zich over een langere periode. Daarbij speelt ook de rijping van het brein een grote rol. Waarbij vooral de prefrontale cortex zich pas volledig heeft ontwikkeld rond het 23^ste levensjaar. Geef het dus tijd. En ondersteun waar nodig.

En vier vooral de kleine successen groots. Dat helpt voor jezelf en je kind om gemotiveerd te zijn en blijven om te blijven “trainen”.

Executieve functies bij hoogbegaafde kinderen zijn niet “kapot“

Ze hoeven dus ook niet gerepareerd te worden. En ook niet benoemd als zwakker. De ontwikkeling verloopt gewoon anders. Ervaart je kind hinder van dit andere verloop in de ontwikkeling? Dan ben jij er om te ondersteunen, zodat de discrepantie van wat je kind kan en wat er gevraagd wordt kleiner wordt.

Bij deze ondersteuning is het raadzaam om klein te beginnen. Kies dus één executieve functie om te trainen of kies een kleine deeltaak (bijvoorbeeld de ontbijttafel dekken) om een specifiek “pakketje” executieve functies te trainen. Het is namelijk belangrijk dat het een afgebakend stuk is, wat meetbaar is, zodat je de successen zichtbaar kan maken en kan vieren.

En het is belangrijk dat het iets is wat jullie voor langere tijd kunnen vasthouden. Teveel doen in het begin, zorgt vaak voor minder consistentie. En dan is het effect ook minder sterk en minder duurzaam. Dus beter klein en goed trainen, dan groot en veel maar ineffectief trainen. En de vaardigheden die je versterkt rond het dekken van de ontbijttafel, zal je later terug zien als je ook aan de slag gaat met het inpakken van de schooltas, opruimen van de slaapkamer etc.

Lees verder: