Werkgeheugen en hoogbegaafdheid: Wat je als ouder moet weten

Door: Mineke op 31 december 2024

Executieve functies zijn de hogere controledenkfuncties in ons brein die ons in staat stellen om te plannen, organiseren, prioriteiten te stellen en flexibel om te gaan met veranderingen. Ook helpen ze ons om te gaan met emoties, uitdagingen aan te gaan en te reflecteren op ons eigen gedrag. Ze zijn essentieel voor alles wat we doen in het dagelijks leven.

In deze blog gaan we in op de executieve functie Werkgeheugen.

Wat is Werkgeheugen?

Werkgeheugen is het vermogen om informatie in je gedachten vast te houden terwijl je tegelijkertijd een andere complexe taak uitvoert en het vervolgens toe te passen. Het helpt ons bij het nemen van gerichte beslissingen, omdat je de relevante informatie kunt vasthouden en erop kunt terugkomen, zelfs terwijl je afgeleid bent door andere taken.

Werkgeheugen en Hoogbegaafdheid

Bij hoogbegaafde kinderen is het werkgeheugen regelmatig onderwerp van gesprek. Hoewel men eerder dacht dat sterke cognitieve vaardigheden automatisch een sterk werkgeheugen betekenen, blijkt dit niet altijd het geval te zijn. Onderzoek laat zien dat hoogbegaafde kinderen regelmatig lager scoren op het onderdeel werkgeheugen bij IQ-tests.

Hier zijn verschillende theorieën over. Eén van de theorieën stelt dat dit komt doordat ze minder getraind zijn in het vasthouden van informatie tijdens complexe taken, simpelweg omdat ze veel dingen al weten en er onvoldoende een beroep wordt gedaan op het werkgeheugen hierin. Met als gevolg dat het werkgeheugen minder getraind wordt.

Uitdagingen met automatiseren

Hoogbegaafde kinderen kunnen moeite hebben met automatiseren, bijvoorbeeld bij rekenen, lezen of het onthouden van alledaagse routines. Dit kan gedeeltelijk te maken hebben met een zwak werkgeheugen. Je kan het werkgeheugen vergelijken met een notitieblok waarop we snel iets opschrijven en weer doorstrepen. Bij kinderen met een zwak werkgeheugen raakt dit ‘notitieblok’ echter snel vol. Hierdoor hebben ze moeite om nieuwe informatie te herhalen en op te slaan in hun langetermijngeheugen, wat noodzakelijk is voor automatiseren.

Hoewel ze vaak snel complexe concepten begrijpen, is de herhaling van basisvaardigheden een uitdaging, wat frustratie en afleiding kan veroorzaken. Dit spanningsveld kan leiden tot onbegrip bij ouders of leerkrachten. Informatie opdelen en koppelen aan bestaande kennis helpt het werkgeheugen te ontlasten en automatiseren makkelijker te maken. Ook het visueel ondersteunen met bijvoorbeeld Routinekaarten helpt. Dit helpt het werkgeheugen te ontlasten en maakt automatiseren toegankelijker.

De rol van Werkgeheugen in het dagelijks leven

Werkgeheugen ontwikkelt zich al vroeg. Bij jonge kinderen zien we dit terug in oorzaak-gevolg acties, zoals een kind dat steeds speelgoed uit de box gooit. Later ontwikkelt het zich verder, en kinderen gaan hardop tegen zichzelf praten terwijl ze zichzelf instructies geven, vaak met zinnen of intonaties die ze van hun ouders hebben opgepikt. Dit is een belangrijk onderdeel van hun verbale werkgeheugen.

Wat minder vaak wordt benoemd, is hoe belangrijk werkgeheugen is in sociale situaties. Het helpt ons om bij gesprekken te onthouden wat er net gezegd is, zodat we adequaat kunnen reageren. Als het werkgeheugen minder goed functioneert, kan het lijken alsof iemand de draad van het gesprek kwijt is of non-verbale signalen niet goed interpreteert. Dit kan soms worden verward met autisme, maar dat hoeft niet altijd de oorzaak te zijn.

Werkgeheugen en omgevingsfactoren

Kinderen met een zwak werkgeheugen kunnen moeite hebben met het negeren van achtergrondgeluiden, zoals in een drukke klas. De overvloed aan prikkels maakt het moeilijk om zich te concentreren en informatie vast te houden. Dit komt deels door hun gevoeligheid voor zintuiglijke prikkels, maar ook doordat hun werkgeheugen moeite heeft met focussen in een omgeving vol afleidingen.

Vergelijk het met lezen in een lawaaierige treincoupé. Als het boek spannend is, kun je de geluiden om je heen makkelijker negeren. Maar als het boek saai is of je het al kent, dan word je veel sneller afgeleid door de geluiden.

Hoe kun je Werkgeheugen ondersteunen?

Er zijn verschillende manieren waarop je een kind kunt helpen met het versterken van het werkgeheugen. Het begint bij begrip: accepteer dat het automatiseren en onthouden van dingen bij sommige kinderen wat langer kan duren en dat dit niet betekent dat ze het niet willen. Het helpt om in verbinding te blijven met je kind, zodat ze zich kunnen focussen op de taak. Oogcontact is daarbij niet altijd nodig. Sommige hoogbegaafde kinderen vinden dit zelfs te intens.

Daarnaast kun je het leren van ervaringen ondersteunen door de situatie samen te bespreken en in te zoomen op details. Wat ging goed? Wat kon beter? Dit zorgt ervoor dat de informatie beter wordt opgeslagen. Focus op één taak tegelijk en vermijd het toevoegen van extra informatie die op dat moment niet relevant is. Simpele en duidelijke communicatie is cruciaal.

Praktische hulpmiddelen en spelletjes

Er zijn verschillende hulpmiddelen die je kunt inzetten om het werkgeheugen te ondersteunen. Denk aan routinekaarten, spiekbriefjes of een codewoord dat je kunt gebruiken als een kind de draad kwijtraakt.

Leuke spellen om te spelen zijn:

• Concept Kids: Dieren
• Dobble
• Ligretto

Conclusie

Conclusie

Werkgeheugen speelt een cruciale rol in het dagelijks functioneren van kinderen, zowel op cognitief als sociaal vlak. Voor hoogbegaafde kinderen kan een zwak werkgeheugen extra uitdagingen met zich meebrengen, zoals moeite met automatiseren, het verwerken van prikkels en het vasthouden van focus in drukke omgevingen. Als ouder is het belangrijk om te begrijpen dat deze uitdagingen niets te maken hebben met onwil, maar voortkomen uit hoe het brein van je kind werkt.

Met begrip, geduld en praktische strategieën kun je je kind ondersteunen om hun werkgeheugen te versterken. Hulpmiddelen zoals routinekaarten, spiekbriefjes en passende spellen kunnen helpen om het leerproces leuker en effectiever te maken. Door bewust verbinding te maken en stap voor stap te werken, geef je je kind het vertrouwen en de ruimte om te groeien in hun executieve vaardigheden en algehele ontwikkeling.

Lees verder: