Van chaos naar controle: Leren Plannen en Prioriteren voor hoogbegaafde kinderen

Door: Mineke op 7 december 2024

Executieve functies zijn de hogere controledenkfuncties in ons brein die ons in staat stellen om te plannen, organiseren, prioriteiten te stellen en flexibel om te gaan met veranderingen. Ook helpen ze ons om te gaan met emoties, uitdagingen aan te gaan en te reflecteren op ons eigen gedrag. Ze zijn essentieel voor alles wat we doen in het dagelijks leven.

In deze blog bespreken we hoe je je kind kunt ondersteunen bij het ontwikkelen en versterken van planning en prioritering en hoe je hier stap voor stap samen aan kunt werken.

Wat is Planning en prioritering?

Als we het hebben over de executieve functie Planning en prioritering hebben we het eigenlijk over dat je een overzicht kunt maken van wat er gedaan moet worden, deze taken kunt ordenen op belangrijkheid en ze vervolgens uitvoert. Het vermogen om hoofd- en bijzaken te onderscheiden is essentieel, niet alleen voor schoolwerk, maar ook voor dagelijkse routines zoals aankleden, huiswerk maken en zelfs het plannen van vrije tijd.

De uitdaging voor hoogbegaafden

Stel, je hoogbegaafde kind heeft de opdracht om een werkstuk te maken. Wanneer het onderwerp en de inhoud weinig uitdaging bieden, kan hij het werkstuk misschien op de laatste avond afraffelen en toch een voldoende halen. Echter, wanneer je samen een uitdagend onderwerp kiest – bijvoorbeeld eentje waar diepgaand onderzoek voor nodig is – merk je dat hij vastloopt. Hij weet niet hoe hij zijn tijd moet verdelen en stelt het werk telkens uit.

Een plannen en prioriteren wordt pas belangrijk wanneer je kind moeite heeft om zijn taken af te krijgen zonder structuur. Voor iemand die onder zijn niveau werkt, zal het meestal eenvoudig zijn om zonder prioriteiten of planning toch alles op tijd af te ronden. Pas wanneer het werk uitdagend genoeg is, kun je echt zien of een kind moeite heeft met plannen.

Blijkt plannen lastig? Verlaag dan niet het niveau van het werk, maar besteed aandacht aan het leren van planningsvaardigheden. Dit helpt niet alleen nu, maar bereidt de leerling ook voor op de toekomst. Dit geldt zowel thuis als op school. Als het niet lukt om een werkstuk te maken, dan is het nodig om te helpen met plannen en prioriteren, niet om een eenvoudiger onderwerp te kiezen. Als het niet lukt om de slaapkamer op te ruimen, is het nodig om te helpen met plannen en prioriteren, niet om het dan maar te laten zitten of zelf te doen.

Hoogbegaafde kinderen die in hun jonge leven maar weinig een beroep hoeven te doen op hun vaardigheden om te plannen en prioriteren, zullen daar later hinder van ervaren. Simpelweg omdat deze vaardigheid onvoldoende getraind is. Want, net als een spier, hebben executieve functies het nodig dat ze getraind worden om sterker te worden.

Hoe help je je kind met plannen en prioriteren?

1. Geef het goede voorbeeld

Kinderen leren door te observeren. Als je zelf gestructureerd en georganiseerd bent, zullen ze eerder geneigd zijn dat na te doen. Maar kinderen hebben niet altijd door wat jij precies doet. Ze zien je wel bezig en zien een eindresultaat, maar de tussenstappen en keuzes die jij maakt, zijn zeker niet altijd helder voor ze. Maak daarom je eigen planning expliciet, of het nu gaat om een vakantieplanning, weekmenu of het bereiden van een maaltijd. Praat bijvoorbeeld hardop door de stappen van een recept als je aan het koken bent. “Ik ga eerst de oven voorverwarmen, want anders moet ik straks heel lang wachten.” Dit helpt je kind om te zien hoe jij je planning maakt en prioriteiten stelt.

Zelf niet zo sterk in Plannen en prioriteren? Als je jezelf vergelijkt met andere volwassenen, dan is dat misschien zo. Maar je loopt heel wat jaren voor op je kind. Jij doet waarschijnlijk al veel aan plannen en prioriteren, zonder dat het opvalt. Denk bijvoorbeeld aan boodschappen doen, wassen of eten koken. Neem je kind mee in die kleine dingen. Daarmee maak jij expliciet wat jou al wel goed lukt (meestal dan ?).

2. Maak samen een plan

Een van de meest effectieve manieren om je kind te leren plannen, is door samen een plan te maken. Of het nu gaat om een ochtendroutine of het maken van huiswerk, begin met het samen opstellen van de stappen. Blijf in de buurt tijdens de uitvoering en geef begeleiding waar nodig, waarbij je focust op het terugleggen van de aandacht naar het plan.

3. Gebruik een Routinekaart

Een Routinekaart is een eenvoudig maar effectief hulpmiddel om kinderen te helpen hun taken op te splitsen in behapbare stukken. Dit kan gaan van een ochtendroutine (aankleden, tanden poetsen, tas inpakken) tot taken zoals huiswerk maken of helpen in het huishouden. Door samen een Routinekaart op te stellen, leer je je kind hoe ze hun taken kunnen structureren en afronden. Door je kind zelf actief te laten helpen bij het maken van een Routinekaart, doe je een beroep op de behoefte aan autonomie. Waardoor je kind zich betrokken en verantwoordelijk voelt om te doen wat er op de Routinekaart staat.

4. Kleine stappen en stress verminderen

Als je merkt dat je kind vastloopt op een taak, kan het zijn dat de stappen te groot of te ingewikkeld zijn. Vraag je kind hoe stressvol ze elke stap vinden op een schaal van 0 tot 10. Zorg ervoor dat geen enkele stap hoger scoort dan een 3 op deze schaal. Dit betekent dat de taak uitdagend is, maar niet zo stressvol dat ze erdoor blokkeren.

Als een taak te groot is, kun je deze verder opdelen in kleinere taken. Denk bijvoorbeeld aan de ochtendroutine. Voor sommige kinderen zal ‘aankleden’ één stap zijn. Voor andere kinderen is het handig om onder- en bovenkleding te verdelen over 2 stappen. En er zijn kinderen die voor elk kledingstuk een aparte stap nodig hebben. Alles is oké! Begin zo klein als wat werkt voor je kind. En verloopt het aankleden vlekkeloos? Dan kan je samen kijken of je tussenstappen weg kan laten.

Belangrijk is te zorgen dat je kind succeservaringen opbouwt door telkens kleine, haalbare doelen te bereiken. Dit zal hun vertrouwen en motivatie vergroten om door te gaan, zelfs met moeilijkere taken.

5. Wat is de eerste stap?

Wanneer een kind zich overweldigd voelt door een taak, is het vaak omdat ze naar het grote geheel kijken en niet weten waar ze moeten beginnen. Help je kind door simpelweg te vragen: “Wat is de eerste stap?” Het antwoord kan iets kleins zijn, zoals “Mijn potlood pakken” of “Mijn boek openslaan.” Door de focus te beperken tot één stap tegelijk, verminder je de kans dat je kind zich verloren voelt in de grootte van de taak en tot niets komt. Dit is een effectieve manier om hun aandacht te richten en ze te laten beginnen, zonder overweldigd te raken door wat er nog allemaal moet gebeuren. Vanuit de eerste beweging komt uiteindelijk meer.

Let op! Het is voor hoogbegaafde kinderen veelal belangrijk om topdown te leren en werken. Daarom is het wel belangrijk om het einddoel kenbaar te maken, zodat ze dit weten en begrijpen. Daarna verschuif je de focus naar de eerste stap. En probeer de aandacht van je kind daar te houden. Zodat het haalbaar voelt om die stap te zetten en uiteindelijk bij het (bekende) einddoel uit te komen.

Geduld en consistentie zijn de sleutel

Het aanleren van plannen en prioriteren kost tijd, en het zal niet altijd vlekkeloos verlopen. Sommige dagen zullen beter gaan dan andere. Maar door geduldig te blijven en consequent te zijn, help je je kind om deze belangrijke vaardigheden te ontwikkelen.

Kies wel een onderdeel waarvan jij zelf ook weet dat jij dat vol kan houden. Hebben jullie een hele drukke ochtendroutine, omdat iedereen op tijd de deur uit moet? En voel jij je daardoor zelf erg gestrest? Dan is dat niet het moment om mee te beginnen. De kans is dan groot dat je het niet vol gaat houden. En dat is zonde van je tijd en inspanning. Maar zorgt er ook voor dat je kind bij een volgende poging minder gemotiveerd zal zijn om mee te werken; ‘want de vorige keer zei ze dat het heel belangrijk was, dat bleek het toch niet te zijn, dus dat zal nu ook wel niet’. Kies dus een moment waarvan jij weet dat jij er de tijd en energie voor vrij kan maken om het structureel te doen, totdat het werkt.

Succeservaringen opbouwen

Bij elke stap die je kind zet, is het belangrijk om successen te vieren. Dit hoeft niet groot te zijn, gewoon benoemen wat gelukt is, kan al voldoende zijn. “Je hebt de eerste 2 stappen afgerond!” helpt je kind om te zien dat ze vooruitgang boeken. Door succeservaringen op te bouwen, groeit hun zelfvertrouwen en motivatie om verder te gaan.

Conclusie

Plannen en prioriteren zijn vaardigheden die je kind nodig heeft om zelfverzekerd en onafhankelijk door het leven te gaan. Door samen plannen te maken, een Routinekaart te gebruiken en stappen klein en overzichtelijk te houden, kun je je kind helpen deze vaardigheden te ontwikkelen. Vergeet niet om consequent te zijn en de nadruk te leggen op kleine successen. Zo leg je de basis voor een vaardigheid waar ze hun hele leven profijt van zullen hebben.

Lees verder: