Executieve functies zijn de hogere controledenkfuncties in ons brein die ons in staat stellen om te plannen, organiseren, prioriteiten te stellen en flexibel om te gaan met veranderingen. Ook helpen ze ons om te gaan met emoties, uitdagingen aan te gaan en te reflecteren op ons eigen gedrag. Ze zijn essentieel voor alles wat we doen in het dagelijks leven. In deze blog leer je over de executieve functie Organisatie.
Wat is Organisatie?
Organisatie is een executieve functie die kinderen helpt om systemen te bedenken en te handhaven. Voor hoogbegaafde kinderen kan dit een fijn hulpmiddel zijn om stress te verminderen en hun zelfstandigheid te vergroten. Hier bespreken we drie concrete stappen die je als ouders kan gebruiken om je kinderen te begeleiden in het versterken van deze vaardigheid: een systeem bedenken, een checklist of visuele hulpmiddelen maken en het proces samen starten.
Stap 1: Bedenk (samen) een systeem
Organisatie begint met het bedenken van een systeem dat voor je kind werkt. Het is hierbij belangrijk dat je kind de ruimte krijgt om zelf na te denken en keuzes te maken. Hoewel het soms verleidelijk kan zijn om je eigen, efficiënte aanpak op te leggen, is het veel waardevoller als je kind zelf een structuur bedenkt en uitvoert.
Bijvoorbeeld, als je kind moeite heeft met het opgeruimd houden van een bureau, stel dan vragen zoals: “Wat hoort er op je bureau te staan?” of “Waar zou je spullen willen opbergen die je niet dagelijks gebruikt?” Laat je kind experimenteren en leren van wat wel en niet werkt. Dit proces helpt hen om praktische oplossingen te vinden en vertrouwen te ontwikkelen in hun eigen denkvermogen.
Stap 2: Maak een checklist of foto van het gewenste eindresultaat
Een checklist of een visuele weergave van het gewenste eindresultaat kan een waardevol hulpmiddel zijn. Omdat ze daarmee precies kunnen zien hoe een opgeruimde ruimte eruitziet. Voor oudere kinderen kan een checklist maken helpend zijn, omdat het hen uitnodigt om actief na te denken over de stappen die nodig zijn om hun doel te bereiken.
Neem bijvoorbeeld het opruimen van een bureau. Maak samen een foto van een opgeruimd bureau of schrijf een lijst van taken zoals:
1. Boeken op de plank zetten.
2. Pennen in het etui doen.
3. Papieren sorteren in een map.
Bespreek deze stappen en zorg ervoor dat je kind begrijpt wat het einddoel is. Het helpt hen om duidelijkheid en focus te krijgen, wat essentieel is bij het ontwikkelen van organisatievaardigheden.
Stap 3: Doe het eerst samen
Samen starten: Een veilige en ondersteunende omgeving creëren
Het samen uitvoeren van de eerste opruimtaak kan een veilige en ondersteunende omgeving creëren voor je kind. Dit betekent niet dat jij het overneemt, maar dat je fungeert als een coach of sidekick.
Coach en sidekick: Hoe je je kind kunt begeleiden
Geef aanwijzingen zoals: “Zullen we beginnen met … ? Wat denk jij dat daarna handig is? Zal ik … doen, terwijl jij … doet?” Door samen te werken, kun je helpen om de denkprocessen van je kind te versterken en eventuele obstakels te bespreken. En je helpt met, die soms zo moeilijk te nemen, eerste stap. Zeker als de executieve functie Taakinitiatie, de vaardigheid om zelfstandig aan een taak te beginnen zonder externe aanmoediging, ook nog niet zo sterk ontwikkeld is, kan het helpen opstarten een wereld van verschil maken.
Respecteer het tempo en de voorkeuren van je kind
Een belangrijk aspect is het respecteren van het tempo en de voorkeuren van je kind. Misschien vindt je kind een rommeliger bureau ‘opgeruimd genoeg’. Probeer dat te accepteren als een tussenstap, zolang het voor hen werkt. Zo geef je ze eigenaarschap, wat er uiteindelijk in zal resulteren dat ze zich verantwoordelijker voelen voor hun eigen ruimte en spullen. Als ze dan ooit zelf last krijgen van ‘opgeruimd genoeg’, weten ze al veel beter hoe dit aan te pakken en zullen ze die verantwoordelijkheid ook zelf pakken.
Vier het resultaat samen
En als het klaar is, plof je samen met je kind neer op het bed (als daar plaats is ?) en geniet van het eindresultaat. Laat je kind vertellen waar het blij mee is en benoem zelf positieve elementen die je zag tijdens het opruimen en in het eindresultaat. Denk aan: “Het was een goed idee van je om eerst alle boeken uit te zoeken en daarna pas verder te gaan met de pennen in het etui doen.” Of: “Ik heb je de hele tijd bezig gezien, wat fijn dat je zo actief was” en “Ik denk dat je nu veel meer ruimte hebt aan je bureau om lekker te tekenen.”
Reflecteren en evalueren: Wat ging goed, wat kan beter?
Pas daarna help je met evalueren door vragen te stellen: “Hoe vond je zelf dat het ging?”, “Wat ging goed?” of “Wat zou je de volgende keer anders willen doen?” Maar ook: “Hoe voel jij je nu? Over je kamer, over jezelf?” Dit helpt om een leerervaring van de taak te maken.
Wanneer het niet is gelukt, is het ook belangrijk om samen te evalueren. Zonder oordeel! Stel vragen zoals: “Hoe vond jij dat het ging?” of “Zou je iets anders willen proberen de volgende keer?” Deze open manier van reflecteren helpt kinderen om kritisch te kijken naar hun eigen proces zonder zich veroordeeld te voelen. Dit stimuleert hun motivatie om het een volgende keer opnieuw te proberen.
Sluit positief af: Trots op het proces én het resultaat
Sluit positief af! Door expliciet te benoemen dat je kind heel trots mag zijn op het verzette werk, de actieve houding en het eindresultaat. Dit doe je het liefst direct na de taak, maar je kunt het ook in de uren of dagen erna nog regelmatig herhalen als je op de kamer komt. Door dit te doen, versterk je het zelfvertrouwen van je kind en laat je zien dat je het waardeert.
Ook als het niet gelukt is, maar je kind heeft ideeën over hoe het de volgende keer opnieuw een poging gaat doen, kan je dus positief afsluiten. Door complimenten te geven op de nieuwe plannen en of het feit dat je kind het opnieuw wil gaan proberen. Bekrachtig dat en laat het dan rusten tot het volgende moment waarop jullie met de taak aan de slag gaan. Zo is het een afgerond geheel en kunnen jullie de volgende keer een frisse start maken.
Belangrijk om te onthouden
Organisatievermogen betekent dat een kind leert om zelf een systeem te bedenken én dat ook daadwerkelijk kan volgen. Het gaat dus niet over het volgen van jouw systeem. Het doel is dat je kind zélf nadenkt over hoe het de spullen, taken of tijd willen organiseren.
En organisatievaardigheden ontwikkelen kost tijd en geduld. Het is niet erg als het niet meteen perfect gaat. Door kleine successen te vieren – zoals een netjes opgeruimd bureau of een goed ingepakte gymtas – laat je je kind zien hoeveel voordelen goede organisatie kan bieden. Dit motiveert hen om door te gaan.
Minder spullen, minder stress
Het is ook nuttig om eens kritisch te kijken naar de hoeveelheid spullen die je kind heeft. Hoe meer spullen, hoe meer prikkels. En laat dat nou ook net zijn waar veel van onze kinderen gevoelig voor zijn. Een opgeruimde omgeving draagt bij aan minder stress en maakt het makkelijker om overzicht te houden. Ook stimuleert het de creativiteit en komen kinderen makkelijker tot spelen bij minder keuze.
Je kunt dit proces samen met je kind aanpakken door te kijken naar wat echt nodig is. Misschien kunnen bepaalde spullen tijdelijk opgeborgen worden, of zelfs gedoneerd aan een ander kind. Dit helpt om de ruimte overzichtelijker te maken, wat het organiseren vergemakkelijkt.
Kleine stappen, grote successen
Het is belangrijk om het proces stap voor stap aan te pakken. Begin met een klein project, zoals het opruimen van een bureau of een lade. Dit is overzichtelijk en biedt snel succeservaringen. Vier deze successen met je kind, zodat ze ervaren hoe fijn het is om alles georganiseerd te hebben. Zelfs kleine momenten, zoals het snel vinden van een schoolboek, zijn het waard om te benoemen en te vieren.
Spelenderwijs leren organiseren
Spelletjes kunnen een leuke en effectieve manier zijn om organisatievaardigheden te oefenen. Denk aan spellen zoals LEGO of knikkerbanen, waar ze leren plannen, organiseren en anticiperen op het effect van hun keuzes. Zo wordt het ontwikkelen van organisatievermogen een leuke en leerzame ervaring. Leuke bordspellen om te ondersteunen bij de ontwikkeling van de executieve functie Organisatie zijn:
- Anti Virus
- Grabity Maze
- Hey That’s my fish (Pinguïn)
- Just One
- Menara
- Magic Maze
- Pandemic
- Splendor
Conclusie
Het ontwikkelen van organisatievaardigheden helpt kinderen om meer overzicht en rust te creëren in hun leven. Begin klein, geef hen de ruimte om zelf na te denken, en vier hun successen. Door het samen aan te pakken, zonder over te nemen, bied je hen de kans om hun eigen systemen te bedenken en stress te verminderen. Uiteindelijk zullen deze vaardigheden hen helpen om zelfstandiger en efficiënter te worden, zowel thuis als op school.