Executieve functies zijn de hogere controledenkfuncties in ons brein die ons in staat stellen om te plannen, organiseren, prioriteiten te stellen en flexibel om te gaan met veranderingen. Ook helpen ze ons om te gaan met emoties, uitdagingen aan te gaan en te reflecteren op ons eigen gedrag. Ze zijn essentieel voor alles wat we doen in het dagelijks leven.
In deze blog gaan we in op de executieve functie Responsinhibitie en wat jij als ouder kan doen om je kind te helpen makkelijker eerst te denken en dan pas te doen, zodat ze meer grip krijgen op die uitbarstingen.
Wat is Responsinhibitie?
Responsinhibitie is het vermogen om impulsen te beheersen: om eerst na te denken voordat je handelt. Dit betekent dat kinderen even een pauze inlassen, overdenken wat ze willen doen, en dan pas handelen. Het is de basis van veel andere vaardigheden, zoals aandacht, plannen, doelen stellen en organiseren.
Wanneer dit vermogen goed ontwikkeld is, valt het vaak niet op. Maar als het minder goed ontwikkeld is, zie je bij kinderen dat ze impulsief reageren en “de stoppen doorslaan”. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in plotselinge woede-uitbarstingen.
Misvattingen over hoogbegaafde kinderen
Veel mensen gaan er onterecht van uit dat kinderen die cognitief sterk zijn, ook goed zijn in responsinhibitie. Ze kunnen namelijk vaak heel goed uitleggen hoe ze in een lastige situatie zouden moeten handelen. Maar theorie en praktijk zijn twee verschillende dingen: het vermogen om te verwoorden wat je zou moeten doen, betekent niet automatisch dat je dit ook kunt in een emotioneel geladen situatie.
Deels komt dit door de asynchrone ontwikkeling die hoogbegaafde kinderen hebben. Dit betekent dat hun cognitieve vaardigheden op een hoger niveau zitten dan hun emotionele of gedragsmatige vaardigheden. Het contrast tussen hoe ze denken en hoe ze handelen kan doordoor soms groot zijn. Wat overigens niet betekent dat ze achter lopen met deze vaardigheden. Ze lopen voor met cognitie en niet automatisch ook met deze vaardigheden. Ze kunnen echter prima leeftijdsadequaat zijn.
Hoe kun je responsinhibitie trainen?
Het ontwikkelen van responsinhibitie, oftewel het vermogen om impulsieve reacties te onderdrukken, begint al op jonge leeftijd. Dit proces kan worden gestimuleerd door kinderen te leren om even te wachten of na te denken voordat ze handelen. Dit betekent niet dat je pas ingrijpt wanneer er een probleem ontstaat, maar dat je actief situaties creëert waarin kinderen kunnen oefenen met het reguleren van hun impulsen. Ook het bewust introduceren van kleine vertragingen, zoals samen aftellen naar iets leuks, helpt bij het trainen van deze vaardigheid.
Leer ze wachten
Wanneer je bijvoorbeeld in de supermarkt staat, kun je je kind vragen om te wachten met het eten van een broodje totdat je bij de kassa bent geweest. Dit soort alledaagse momenten helpen om responsie-inhibitie te ontwikkelen.
- Ondertitel de wachtmomenten; zodat je kind weet waarom…
- Complimenteer; Een belangrijk aspect van het ontwikkelen van respons-inhibitie is het geven van positieve feedback. Wanneer een kind goed heeft gewacht, is het essentieel om het gedrag te benoemen en te waarderen. In plaats van te zeggen: “Je hebt netjes gewacht, nu mag je je broodje,” kun je beter de nadruk leggen op het goede gedrag: “Wat fijn dat je zo rustig hebt gewacht en dat je zo geduldig was.”
- Begin klein en bouw op; Verwacht niet meteen dat je kind een half uur kan wachten. Start met korte momenten en breid dit uit. Oefen tijdens korte telefoongesprekken of kleine klusjes en verleng de tijd naarmate het beter gaat.
- Nee zeggen is oké; Veel ouders vinden het moeilijk om “nee” te zeggen, maar het is juist belangrijk voor de ontwikkeling van respons-inhibitie. Door af en toe “nee” te zeggen, leren kinderen omgaan met teleurstellingen en het beheersen van hun impulsen. Dit is een essentiële vaardigheid, niet alleen voor nu, maar ook voor hun verdere leven.
Bereid voor op situaties
Geef duidelijke verwachtingen: Het is ook goed om kinderen voor te bereiden op situaties waarin ze hun responsinhibitie nodig zullen hebben. Benoem wat er gebeurt en wat je van je kind verwacht. Bijvoorbeeld: “We moeten even wachten in de rij, maar ondertussen kunnen we gezellig kletsen of rondkijken.” Dit helpt hen om beter om te gaan met situaties waarin een beroep wordt gedaan op hun responsinhibitie.
Leer ze helpende zelfspraak
Kinderen die tijdens het wachten zichzelf bemoedigden door tegen zichzelf te praten, hebben meer kans om te wachten. Dit fenomeen van zelfspraak kan kinderen helpen om hun impulsen te beheersen in moeilijke situaties. Je kan stimuleren dat ze helpende zelfspraak ontwikkelen door hardop voor te leven hoe jij dat doet. Vertel je kind wat zich afspeelt in jou hoofd. Zodat zij daarvan kunnen leren.
Spelenderwijs leren
Er zijn ook leuke manieren om responsinhibitie te oefenen;
- Toneel of rollenspel; Dit kan georganiseerd bij een toneelvereniging, maar ook gewoon thuis. Ook poppenkast spelen kan een begin zijn, waarbij het voor het oefenen van Responsinhibitie handig is om de regie te delen, zodat je kind echt oefent met wachten in plaats van volledig zelf het tempo te bepalen.
- Spelletjes zoals ‘Stopdans’ , ‘Simon Says’ waarbij kinderen leren om stil te staan of te wachten op een specifieke cue.
- Bordspellen helpen kinderen om hun responsinhibitie te versterken, door het op hun beurt wachten, maar ook door snelheid en (re-)actie spellen.
Leuke spellen om hiervoor te spelen zijn:
- Speedy Ants
- 20 Second Showdown
- Dobble
- Hey That’s my fish (Pinguïn)
- Ligretto Groen/Rood/Blauw
- Vlotte Geesten
- Magic Maze
Conclusie
Hoogbegaafde kinderen hebben niet vanzelfsprekend goed ontwikkelde executieve functies zoals responsinhibitie. Dit is een vaardigheid die getraind kan worden. Dat vraagt wel oefening. Door kinderen stap voor stap te leren wachten en hen te laten ervaren dat impulsbeheersing loont, ontwikkel je deze belangrijke vaardigheid voor hun verdere leven. Daarnaast helpt de natuurlijke rijping van het brein de komende jaren ook mee. Dus heb geduld, met jezelf en met je kind.
