Executieve functies zijn de hogere controledenkfuncties in ons brein die ons in staat stellen om te plannen, organiseren, prioriteiten te stellen en flexibel om te gaan met veranderingen. Ook helpen ze ons om te gaan met emoties, uitdagingen aan te gaan en te reflecteren op ons eigen gedrag. Ze zijn essentieel voor alles wat we doen in het dagelijks leven.
In deze blog bespreken we belangrijke aspecten van metacognitie, hoe je het kan versterken bij je kind en enkele praktische tips om hiermee aan de slag te gaan.
Wat is metacognitie?
Metacognitie, oftewel “het denken over denken,” is een belangrijke denkvaardigheid, die ons in staat stelt om na te denken over ons eigen denken en handelen. Het vermogen om te reflecteren op je eigen gedachten, gevoelens en handelingen stelt je kind in staat om bewuster en zelfverzekerder door het leven te navigeren.
Een sterk ontwikkelde metacognitie helpt je kind in sociale situaties, omdat het beter begrijpt hoe eigen gedrag invloed heeft op anderen en hoe je kind zijn/haar gedrag kan aanpassen aan de omstandigheden.
Belangrijke aspecten van metacognitie
Er zijn verschillende aspecten bij “het denken over denken”. Waarbij de focus op verschillende onderdelen ligt:
Taakoriëntatie
Het begint met een duidelijk begrip van wat er wordt verwacht. Stel je kind vragen zoals: Wat is je taak precies? Wat is je specifieke rol binnen deze taak? Zijn er belangrijke details of voorwaarden waaraan je moet voldoen? Een goede taakoriëntatie zorgt ervoor dat je kind een helder beeld heeft van waar het aan begint, wat halverwege verdwalen in onduidelijkheden voorkomt.
Doelen stellen
Zonder een duidelijk doel is het lastig om richting te bepalen. Help je kind een duidelijk beeld krijgen bij wat het doel is. Dit kan door vragen te stellen als: Wat wil je bereiken? Wat is het gewenste eindresultaat? Het stellen van doelen geeft een duidelijke focus. Daarnaast kan hiermee gemakkelijker gemeten worden of je kind op de goede weg is of dat het nodig is de aanpak bij te sturen.
Voor veel hoogbegaafde kinderen is een duidelijk doel hebben ook belangrijk om zich gemotiveerd te voelen voor een taak. Ze hebben sterk het gevoel dat wat ze doen van nut moet zijn. Een helder bepaald einddoel helpt daarbij.
Systematisch werken
Je kan je kind helpen bij systematisch werken door samen in kaart te brengen hoe er, stap voor stap, aan de taak gewerkt kan worden. Dit houdt in dat je kind niet zomaar impulsief handelt, maar bewuste keuzes maakt voor iedere deelstap. Bijvoorbeeld: Wat moet je eerst doen? Waar kan je tijd besparen zonder kwaliteit in te leveren? Door systematisch te werken, vergroot je samen de kans op een nauwkeurig en volledig resultaat.
Het kost wat extra tijd aan het begin, maar de efficiëntie die het oplevert is vaak een goede reden voor hoogbegaafde kinderen om hier wel aan mee te werken. Want inefficiënt werk doen, zien ze als zinloos en werken ze dan ook liever niet aan mee.
Jezelf monitoren
Tijdens het werken aan een taak is het belangrijk om de voortgang te blijven volgen. Laat je kind vragen beantwoorden zoals: Begrijp je alles goed? Loop je op schema? Zijn er fouten die je kan corrigeren voordat ze groter worden? Heb je de juiste middelen bij de hand? Zelfmonitoring helpt om tijdig problemen te herkennen en op te lossen, waardoor er efficiënter gewerkt kan worden.
Evalueren
Als de taak is afgerond, is het goed om terug te kijken en de aanpak te beoordelen. Stel vragen als: Is het eindresultaat naar wens? Was het proces effectief en efficiënt? Wat ging goed en wat kon beter? Reflecteren op de prestaties helpt om te leren van ervaringen en de aanpak in de toekomst verder te verbeteren.
Toepassing in de praktijk
Het toepassen kan worden geoefend door bewust stil te staan bij elke stap in het werk- of leerproces. Of je kind nu leert fietsen, een werkstuk schrijft of zijn/haar kamer opruimt: bovengenoemde aspecten vormen de kern van een effectieve aanpak. Door hier dagelijks mee te oefenen, ontwikkel je een betere controle over je eigen leren en werken, wat je prestaties op lange termijn aanzienlijk verbetert. En het plezier erin vergroot (of op zijn minst de weerstand er tegen vermindert).
Metacognitie versterken bij kinderen
Het is mogelijk om de metacognitieve vaardigheden van je kind te versterken. Hier volgen enkele tips die je daarbij kunnen helpen:
1. Laat je kind beschrijven: Vraag je kind om de stappen die nodig zijn voor een taak te beschrijven. Hoe ziet de taak eruit? Welke tussenstappen zijn er? Wat is het gewenste eindresultaat? Dit helpt ze om bewuster na te denken over wat ze doen en hoe ze een taak aanpakken.
Loopt het gesprek met je kind vast of gaat het heel moeizaam, dan kan het helpen om het gesprek naar een ander aspect van metacognitie te brengen. De voorbeeldvragen hierboven helpen je daarbij.
2. Complimenteer belangrijke elementen: Het gaat niet alleen om het eindresultaat, maar ook om het proces. Door het proces te waarderen, zoals de strategieën en denkprocessen die zijn ingezet, help je je kind om te groeien in hun metacognitieve vaardigheden.
3. Werk met standaardvragen: Het stellen van standaardvragen kan zowel jou als je kind helpen om beter na te denken over een situatie. Vragen zoals “Wat heb ik nodig?” helpen je kind om problemen helder te krijgen en er beter over na te denken.
Deze vraag wordt, bij veel herhaling, hun zelfspraak. Zodat ze in de toekomst automatisch na gaan denken over wat ze nodig hebben in een lastige situatie. Een fantastische vaardigheid om te ontwikkelen in deze steeds veranderende wereld.
4. Help bij het oplossen van problemen: Leer je kind om rustig na te denken over wat het werkelijke probleem is en welke stappen nodig zijn om dit op te lossen. Soms is het probleem niet zo groot als het lijkt en komt je kind daar zelf achter door onder woorden te brengen wat er aan de hand is. Hiervoor hoef jij niet te sturen of het (ervaren) probleem af te zwakken. Je stelt alleen vragen over een mogelijke oplossing en laat je kind zelf nadenken. Het “juiste” antwoord is hierbij niet het doel. Het denk over de oplossing is het doel.
5. Stimuleer reflectie: Het is ook nuttig om achteraf met je kind te reflecteren op wat er gebeurd is: “Ging het zoals je had bedacht?” en “Ging het zoals je had verwacht?” Door te kijken naar wat anders liep dan verwacht en wat goed ging, leren kinderen waardevolle lessen voor de toekomst. Vragen als “Welke tips geef je jezelf?” stimuleren de ontwikkeling van hun zelfreflectie en zelfvertrouwen.
De kracht van samen ontdekken en oefenen
Ik krijg van ouders vaak de reactie “maar dat kan ik toch allemaal niet onthouden”. En dat hoeft ook niet. Ontdek samen spelenderwijs hoe het “denken over denken” voor jou en je kind werkt. Hoe vaker je dat doet, hoe meer handigheid jullie er allebei in krijgen. En lukt het niet, dan kom je hier nog eens terug om te lezen wat jij nog zou kunnen doen.
Spellen
Een andere leuke manier om spelenderwijs aan de slag te gaan met het versterken van Metacognitie is door spellen te spelen. Ik heb er hier weer een aantal op een rij gezet die niet alleen leuk zijn, maar ook deze executieve functie trainen.
- Gravity Maze
- Just One
- Menara
- Stella
- Magic Maze
- Pandemic
- Splendor
Conclusie
Metacognitie is een waardevolle vaardigheid die kinderen helpt om beter te denken over hun eigen denken en handelen. Door kinderen te leren reflecteren op hun eigen processen, kunnen ze niet alleen effectiever worden in het uitvoeren van taken, maar ook hun zelfbewustzijn vergroten. Het trainen van Metacognitie is een proces, wat je samen doorloopt. En jullie allebei kan helpen met het versterken van Metacognitie en jullie band. Want het geeft ook gewoon hele waardevolle gesprekken en verbinding.