Wat is perfectionisme?
Perfectionisme is de drang om dingen zo goed mogelijk te doen en soms zelfs foutloos te willen zijn. Het is een kenmerk dat hoort bij hoogbegaafd zijn. Het kan gezien worden als een kracht, omdat het kinderen motiveert om door te zetten, gedetailleerd te werken en te excelleren in wat ze doen. Ze streven naar hoge standaarden en halen vaak veel voldoening uit prestaties die aan hun eigen eisen voldoen.
Aan de andere kant heeft perfectionisme ook minder positieve kanten. Het kan leiden tot angst om fouten te maken, wat kinderen kan verlammen of ontmoedigen om aan nieuwe uitdagingen te beginnen. Het gevoel dat iets nooit goed genoeg is, kan het plezier en de trots op behaalde successen wegnemen. Daarnaast kan perfectionisme bijdragen aan faalangst, een diepgewortelde angst om te falen of te mislukken.
Faalangst ontstaat vaak uit de overtuiging dat fouten maken gelijkstaat aan tekortschieten, wat kan resulteren in vermijdingsgedrag, uitstelgedrag of zelfs fysieke klachten zoals buikpijn of slapeloosheid. Kinderen met faalangst durven soms geen nieuwe dingen te proberen of geven snel op uit angst dat hun poging niet perfect zal zijn.
Perfectionisme bij hoogbegaafde kinderen
Hoogbegaafde kinderen stellen vaak onrealistisch hoge eisen aan zichzelf. Ze meten hun eigenwaarde aan hun prestaties en kunnen moeite hebben om te accepteren dat fouten maken een onderdeel is van leren. Dit resulteert in een kwetsbaar zelfbeeld en een constante drang om perfect te presteren.
Wat veel hoogbegaafden ook ervaren is dat hun reactie, wanneer ze imperfectie ervaren, als overdreven wordt gezien. Want als iemand ontevreden is over zijn prestatie terwijl het niveau van de prestatie ver uitstijgt boven het gemiddelde niveau, dan is hier regelmatig weinig begrip voor vanuit de omgeving. Wat naast de frustratie over de mislukte tekening, het tegenvallende cijfer of de teleurstellende sportprestatie ook nog zorgt voor het gevoel niet begrepen te worden.
Daarnaast kan de omgeving het perfectionistische gedrag als werken naar iets onhaalbaars zien. Terwijl het mogelijk voor dit hoogbegaafde kind best een haalbaar doel zou zijn. Mits ze voldoende oefenen en volhouden. Het kan leiden tot te lage verwachtingen van het hoogbegaafde kind.
De vijf typen perfectionisten
Er zijn veel algemene tips te geven over hoe je je kind kan begeleiden naar gezond perfectionisme. Wil je echt aansluiten bij wat je kind nodig heeft en resultaten boeken, dan is het goed om je bewust te zijn van de verschillende typen perfectionisten. Want elk kind beleeft perfectionisme op een andere manier.
Laten we beginnen met de vijf typen perfectionisten en hoe je ze kunt herkennen:
- De perfecte presteerder
Focust zich op resultaten en heeft onrealistische verwachtingen. Dit kind ervaart een tien als onvoldoende als het veel moeite kostte om dit te behalen. Ook een enkel verloren punt maakt dat ze het resultaat negatief beoordelen. - De kritische beoordelaar
Richt zich op fouten en verbeterpunten. Dit kind kan zich compleet verliezen in het verbeteren, aanpassen en herschrijven. Om, ondanks alle inspanningen en tijd, toch nog weer verbeterpunten te vinden. - De Risicomijder
Vermijdt uitdagingen om het risico op falen te minimaliseren. Niet meedoen voelt veiliger dan kritiek ontvangen na een inspanning. - De Imagomanager
Gericht op wat anderen denken. Ze proberen hun imago te beschermen en vermijden situaties waarin ze kunnen falen of kritiek ontvangen. Ze doen wel mee, maar proberen de situatie zo te beïnvloeden dat ze er zelf goed op staan. - De Uitsteller
Schuift taken voor zich uit uit angst dat het eindresultaat niet aan de hoge lat voldoet. Uitstelgedrag kan stress en paniek veroorzaken. Zeker in combinatie met kenmerken van de andere typen.
Hoe kun je perfectionisme begeleiden?
In zijn algemeenheid kan je zeggen dat alle typen perfectionisten baat hebben bij een aantal basistips. Deze kan je aanvullen met ondersteuning die specifiek past bij het type waarin je je kind het meest herkent.
Praktische tips waar je direct mee kan beginnen:
- Focus op het proces, niet op het resultaat
Benoem het harde werken en de inspanning die je kind levert in plaats van de cijfers of uitkomsten. Dit helpt om zelfvertrouwen op te bouwen. - Stel realistische verwachtingen
Bespreek samen wat een realistisch doel is en leg uit dat perfectie niet haalbaar of nodig is. - Faciliteer mogelijkheden tot succeservaringen
Laat je kind ervaren wat succeservaringen zijn. Kleine stapjes groots vieren. - Creëer een veilige omgeving
Richt je in gesprekken op oplossingen in plaats van fouten. Prijs het feit dat je kind probeert, zelfs als het resultaat niet voldoet aan de verwachting of norm. - Gebruik tijdsbeperkingen
Stel een duidelijke tijdslimiet in voor verbeteringen en leg de nadruk op het afronden van een taak, ook al is deze niet perfect. - Laat je eigen fouten zien
Door zelf fouten toe te geven en open te bespreken, laat je zien dat fouten maken normaal en leerzaam is.
Sluit aan bij hun potentie
Het is belangrijk om je kind te helpen met het stellen van realistische doelen. Soms is dat best lastig, want met het grote leerpotentieel van deze kinderen kunnen ze soms meer aan dan wat jij nu inschat. Beweeg mee met je kind en kijk en luister goed naar wat ze denken te kunnen en hoe dat er in de praktijk uitziet. Hierbij is het belangrijk om kleine, veilige tussenstappen te nemen, zodat ze kunnen groeien in hun vaardigheden, zonder direct de lat te verlagen.
Conclusie
Perfectionisme kan een uitdaging zijn, maar biedt ook kansen voor groei en ontwikkeling. Door te focussen op het proces, positieve aandacht te geven en een veilige omgeving te creëren, kun je je kind helpen om beter om te gaan met de hoge eisen die ze aan zichzelf stellen. Met geduld, begrip en praktische ondersteuning geef je hen de tools om te leren, te groeien en plezier te halen uit hun inspanningen.
Wil je na het lezen van de blogs echt aan de slag, maar lukt dat nog niet? Meld je dan aan voor Hoogbegaafd Opvoeden. En ik leer je hoe je echt stappen zet met je kind. Zodat jouw kind de kracht van perfectionisme voor zich kan laten werken in plaats van dat het tegenwerkt.