Executieve functies zijn de hogere controledenkfuncties in ons brein die ons in staat stellen om te plannen, organiseren, prioriteiten te stellen en flexibel om te gaan met veranderingen. Ook helpen ze ons om te gaan met emoties, uitdagingen aan te gaan en te reflecteren op ons eigen gedrag. Ze zijn essentieel voor alles wat we doen in het dagelijks leven.
Wat is flexibiliteit?
Flexibiliteit gaat over makkelijk met veranderingen om kunnen gaan en in staat te zijn om eigen plannen aan te passen. Vooral het moeilijk om kunnen gaan met veranderingen herkennen veel ouders als een uitdaging. Ze zien dan dat hun kind bang, verdrietig, boos of teleurgesteld is. En zich daar regelmatig maar moeilijk overheen kan zetten.
Bij kinderen die flexibel zijn, zie je meer emotionele stabiliteit en zie je dat ze makkelijker over een teleurstelling heen stappen. Ook kunnen ze makkelijk wisselen tussen verschillende taken.
Flexibiliteit versus aanpassingsvermogen
Flexibiliteit is iets anders dan aanpassingsvermogen. Terwijl aanpassingsvermogen draait om het conformeren aan de plannen van anderen, vraagt flexibiliteit juist om creatief omgaan met veranderende omstandigheden.
Het is belangrijk om het verschil tussen deze twee concepten te begrijpen. Waar aanpassingsvermogen voornamelijk gaat over het volgen van de regels en verwachtingen van anderen, vraagt flexibiliteit om een actieve en creatieve houding. Flexibel zijn betekent dat je jezelf kunt heroriënteren wanneer de situatie verandert, terwijl aanpassingsvermogen vaak meer passief is.
Dus als je denkt dat je kind niet flexibel is, is het handig om eerst te onderzoeken of het echt om flexibiliteit gaat of eerder om moeite met aanpassen aan andermans plannen. In deze blog richten we ons op flexibiliteit en hoe je je kind kunt begeleiden om hierin sterker te worden.
Hoe kun je flexibiliteit stimuleren?
1. Een basisplanning helpt
Een duidelijke planning kan een stevige basis geven die rust en vertrouwen biedt. Wanneer je kind zich veilig voelt door voorspelbaarheid, is het makkelijker om met veranderingen om te gaan. Dit klinkt misschien tegenstrijdig, maar een vaste planning maakt het eenvoudiger om flexibel te zijn omdat de fundering al stevig is.
2. Wijzigingen op tijd aankondigen
Sommige kinderen hebben veel tijd nodig om zich voor te bereiden op een verandering, terwijl anderen juist liever vlak van tevoren horen dat er iets gaat veranderen. Het is belangrijk om te ontdekken wat voor jouw kind het beste werkt en daar op in te spelen.
Zo weten wij inmiddels dat het voor één van onze kinderen heel fijn is dat we 10 minuten voordat we iets gaan doen, dit even aangeven. Zodat hij nog tijd heeft om zelf af te ronden, om vervolgens makkelijker mee te gaan in onze plannen. Dat is inmiddels zo’n routine geworden, dat wij er nauwelijks meer over na hoeven te denken en het bijna standaard doen. En vergeten we het een keer, dan komt de reminder direct ?
3. Geef je kind een script voor onverwachte situaties
Vaak weten kinderen niet goed hoe ze moeten reageren als er plotseling iets verandert. Een script kan hen hierbij helpen. Dit kan variëren van een stappenplan om te volgen tot concrete zinnen die ze kunnen gebruiken.
Denk bijvoorbeeld aan stappen en een script als je kind de juf kwijt raakt tijdens een schoolreisje; blijf stil staan en kijk goed om je heen of je haar ziet, zo niet, dan zoek je een medewerker op. Tegen die medewerker zeg je dan: “ik ben mijn juf kwijt, kunt u helpen zoeken?”
Of wat je kan doen als je iets spannend/moeilijk vindt op school; haal eerst een keer diep adem. Zeg dan tegen de juf; “Ik vind dit spannend/moeilijk. Kan je me helpen?”
Het hebben van een plan en zinnen geeft houvast op lastige momenten, waardoor het makkelijker is om flexibel te zijn. Met of zonder gebruik van de stappen en de zinnen.
4. Stimuleer autonomie
Als kinderen het gevoel hebben dat ze zelf keuzes kunnen maken, wordt het makkelijker voor hen om mee te bewegen. Geef ze kleine keuzemogelijkheden, zoals: “Wil je dat ik met je meeloop tot aan de deur of blijf ik hier staan?” Door autonomie te geven, voelen ze zich meer in controle en dat helpt hen om flexibeler te reageren op veranderingen.
Geef woorden aan onverwachte gebeurtenissen
Benoem onverwachte gebeurtenissen wanneer ze zich voordoen, ook als je niet direct een emotionele reactie van je kind ziet. Soms kan het helpen om te zeggen: “Dit gebeurde net, het zou kunnen dat je je hier wat gespannen door voelt. Dat is helemaal oké.” Door emoties te benoemen, leer je je kind om deze te herkennen en hier beter mee om te gaan.
Je voorkomt ook dat de spanning intern opbouwt, zonder dat je het in de gaten hebt. Want wat in woorden is gevat, voelt minder groot.
De besluitvorming uitleggen
Kinderen kunnen veranderingen vaak beter accepteren als ze de reden erachter begrijpen. Uitleggen waarom bepaalde dingen veranderen helpt dus. Bij ons ebde de boosheid over een uitgelopen tandartsafspraak weg, toen er uitgelegd werd dat er een spoedgeval tussendoor was gekomen. Door te begrijpen waarom we te laat aan de beurt waren, was het makkelijker om er in mee om te gaan.
Is dat niet voldoende, dan kan je met je kind een gesprek hebben over besluitvorming. In dit voorbeeld hebben we besproken wat volgens de kinderen een goede reden zou zijn voor de tandarts om een afspraak te verzetten (inclusief horrorverhalen over wat voor vreselijks iemand zou zijn overkomen die een spoedafspraak krijgt ?). Uiteraard zullen we nooit weten wat er precies aan de hand was. Maar het leerde mijn kinderen over hoe besluitvorming werkt, wat hen weer helpt om meer begrip te hebben. Want het bleek nog niet zo makkelijk om een keuze te maken wat zij wel en wat zij niet genoeg spoed vonden om voor te gaan.
Het leert ze ook om flexibeler te zijn in hun eigen planning. En welke keuzes en afwegingen zij zelf kunnen maken wanneer ze overwegen om van hun oorspronkelijke plan af te wijken.
Flexibiliteit en complexe taken
Kinderen die moeite hebben met flexibiliteit, kunnen vaak overweldigd raken door complexe taken. Want om een weg te vinden door de complexiteit van zo’n taak, is flexibiliteit nodig. Als een taak uit te veel stappen bestaat, kan de onzekerheid over al deze stappen verlammend werken.
Door taken op te splitsen in kleinere delen, maak je ze overzichtelijker en eenvoudiger te behappen. Dit helpt je kind om meer controle te voelen en flexibeler te zijn bij onverwachte wendingen. Daarnaast kun je samen met je kind visuele hulpmiddelen gebruiken, zoals checklists of een planning, om de voortgang zichtbaar te maken.
Het aanleren van probleemoplossende vaardigheden, zoals het bedenken van alternatieve oplossingen, kan ook bijdragen aan een betere flexibiliteit. Door successen te vieren na het afronden van kleine taken, versterk je het zelfvertrouwen van je kind, waardoor ze met meer vertrouwen aan grotere uitdagingen beginnen. Het is ook belangrijk om een ondersteunende omgeving te creëren waarin fouten maken wordt gezien als een kans om te leren, in plaats van een mislukking.
Flexibiliteit trainen met spelletjes
Spelletjes kunnen een leuke en effectieve manier zijn om flexibiliteit te trainen. De volgende spellen zijn zeer geschikt:
- Concept Kids Dieren
- IQ Love
- Speedy Ants
- 20 Second Showdown
- Dobble
- Gravity Maze
- Hey that’s my fish (Pinguïn)
- Just One
- Ligretto Groen/Rood/Blauw
- Menara
- Stella
- Magic Maze
- Pandemic
- Splendor
Conclusie
Flexibiliteit is een executieve functie die kinderen helpt om met veranderingen om te gaan en eigen plannen aan te passen. Als ouder kun je deze vaardigheid ondersteunen door voorspelbaarheid te bieden, veranderingen tijdig aan te kondigen, complexe taken op te splitsen en je kind tools te geven zoals een stappenplan en een script. Het benoemen van emoties en uitleggen van besluitvorming kan bijdragen aan een beter begrip en acceptatie van onverwachte situaties. Ook het gevoel van autonomie versterkt de flexibiliteit. Door spelletjes te gebruiken, kun je deze executieve functie spelenderwijs trainen. Zo help je je kind om veerkrachtiger en creatiever om te gaan met de uitdagingen van het dagelijks leven.