Sommige kinderen lijken nooit tevreden met hun werk. Ze verbeteren eindeloos, exploderen over kleine foutjes en hebben geen plezier in het proces. Dit zijn de kenmerken van de kritische beoordelaar, een type perfectionist dat vaak voorkomt bij hoogbegaafde kinderen. Hoe kun je hen helpen om milder te zijn voor zichzelf?
Kenmerken
Kritische beoordelaars zijn perfectionisten die zich fixeren op fouten en verbeteringen. Perfectie en nauwkeurigheid is hun doel. Ze kunnen eindeloos doorgaan met aanpassen, herschrijven, verbeteren. Het is nooit klaar. Ze halen weinig tot geen voldoening uit het proces en zijn nooit tevreden, wat frustratie en boosheid kan veroorzaken.
A-synchrone ontwikkeling
Het gedrag van kritische beoordelaars kan voortkomen uit een asynchrone ontwikkeling. Hoogbegaafde kinderen zijn cognitief verder dan lichamelijk. Waardoor ze met hun hoofd al veel complexere dingen kunnen bedenken dan ze met hun handen kunnen maken. Dit zie je op school, als ze bijvoorbeeld een verhaal willen schrijven en nog niet de juiste woorden of letters kunnen vormen. Of wanneer ze in hun hoofd een prachtige tekening voor zich zien, maar de tekening op het blaadje heel anders is, omdat hun fijne motoriek nog niet in staat is te maken wat ze hebben bedacht. En je ziet het bij muziek en sporten. Want ook daar kunnen ze het wel bedenken, maar kan het lijf het nog niet uitvoeren.
Hierin ontstaat, begrijpelijk, soms heel veel frustratie. Wat zich uit in een verfrommelde tekening in de prullenbak, een muziekinstrument dat woest aan de kant gegooid wordt of een woede-uitbarsting op het sportveld. Niet zelden gecombineerd met dikke tranen en een negatief gevoel en onbegrip over waarom het nou niet lukt.
Omgaan met de teleurstelling
Voor het kind is die teleurstelling en frustratie heel vervelend en voor omstanders heel ingewikkeld. Omdat het resultaat doorgaans in de lijn van de verwachting is of beter. Want die sterke cognitie brengt ze vaak heel ver ten opzicht van leeftijdsgenoten. De reactie zal dan veelal ook zijn om te laten zien dat het best wel goed is, dat ze het heel knap gedaan hebben en dat ze niet zo boos of verdrietig hoeven te zijn. Wat maakt dat het kind ineens twee problemen heeft; het resultaat is onvoldoende (in eigen beleving) en de reactie is blijkbaar ook niet goed.
Het is dan ook erg helpend om mee te leven met de teleurstelling en het vervelende gevoel dat je kind hierbij heeft. Benoem dat het heel rot is als je je zo voelt en dat het heel vervelend kan zijn als iets niet lukt zoals je bedacht hebt. Hoor het aan, stel vragen over wat je kind ervaart en help op die manier de emoties te reguleren. Wil je kind niet praten? Wees dan gewoon aanwezig en beschikbaar voor een knuffel. Als de emotie gezakt is, is je kind beter in staat om het in perspectief te zien, te kijken naar het resultaat en te luisteren naar jouw ideeën erover.
Tips voor ouders
Laat je eigen fouten zien
Dat iedereen fouten maakt, weten we allemaal. Maar bij jezelf zie je ze veel makkelijker dan bij een ander. En vaak ook nog veel meer. Hetzelfde geldt bij je kind. Die zien heel vaak niet wat er bij jou fout gaat. Zorg dus in de eerste plaats dat je je eigen fouten niet verdoezelt, maar er gewoon laat zijn. Maar maak het ook expliciet. Benoem wat er fout is gegaan, hoe dat kwam, hoe jij je er bij voelde, wat je hebt gedaan met dat gevoel en hoe je je uiteindelijk weer beter bent gaan voelen.
Door je kind mee te nemen in wat er bij jou gebeurt, leer je ze woorden die horen bij het interne proces ontwikkelen. Zo kunnen ze op een later moment dit makkelijker herkennen en er eerder woorden aan geven. Wat op termijn zorgt voor een minder heftige reactie op het tegenvallende resultaat.
Er zijn ook diverse boeken geschreven over kinderen die fouten maken. Erg leuk om te lezen met je kinderen. Hier waren deze boeken favoriet:
Joris puzzelt een dino
https://www.bol.com/nl/nl/f/joris-puzzelt-een-dino/9200000071999554
Meisje dat nooit fouten maakt
Spreek verwachtingen uit
Groots kunnen denken maakt dat je kind ook grootse resultaten kan verwachten van zichzelf. Het kan dan helpend zijn om vooraf te bespreken welke verwachtingen er zijn. Vraag je kind wat het zelf verwacht. Denkt het elke voetbalwedstrijd te gaan winnen en altijd te gaan scoren? Ziet het zichzelf een tekening maken die zo echt is als een foto of een kunstwerk dat direct een plekje kan krijgen in het Rijksmuseum? Verwacht het net zo te kunnen spelen als die ene virtuoos of mee te kunnen doen in die ene Top 40 band?
En wat zijn dan de verwachtingen van een ander? Waarbij je je kind na kan laten denken over wat de ander daarover heeft gezegd, hoe de reactie van de ander is en welke concrete afspraken daar over zijn. Heeft de juf gezegd dat ze verwacht dat je thuis elke dag tien minuten oefent voor de toets? Of zei ze dat ze van iedereen een 10 verwacht?
Ook kan je samen proberen in te vullen wat die ander denkt. Zonder dat je direct hoeft te toetsen of dit waarheid is. Denkt je kind dat er al een afspraak is gemaakt bij het museum? Of dat er een wasknijper vrij is aan de lijn in de klas? Heeft de meester al een stoeltje gereserveerd bij Hollands Got Talent? Of rekent hij erop dat je in de schoolmusical mee doet? Door hier samen over na te denken, help je je kind een breder perspectief te zien dan alleen dat kritische beeld van zichzelf. En het helpt de situatie luchtiger maken.
Beperk (verbeter-)tijd
Deze kinderen kunnen eindeloos doorgaan met oefenen, verbeteren, aanpassen en herschrijven. Dat is niet gezond. Voor alle andere aspecten in het leven die ook aandacht nodig hebben. En ontspanning zorgt ook voor groei. Zowel je brein als je spieren hebben hersteltijd nodig.
Spreek met je kind dan ook duidelijk af hoe lang ze aan iets gaan werken. Waarbij het niet relevant is of het af is of niet. Zo voorkom je dat het eindeloos doorgaat.
Leer ze balans houden
Het is belangrijk dat er een gezonde balans in het leven is. Als je kind die zelf nog niet kan bewaken, dan zorg jij daarvoor. Stel duidelijk grenzen en plan andere activiteiten of lummeltijd in. Bij wat oudere kinderen kan je ze dat zelf laten plannen en bewaak jij of het lukt om zich eraan te houden.
Conclusie
Het ondersteunen van een kind dat de neiging heeft om kritisch naar zichzelf te kijken, vraagt om geduld, empathie en gerichte begeleiding. Door het bespreekbaar maken van verwachtingen, het normaliseren van fouten, en het benadrukken van plezier in het proces, kun je een omgeving creëren waarin je kind zich veilig voelt om te leren en te groeien. Het is een reis van kleine stapjes, waarin je samen met je kind een balans kunt vinden tussen streven naar verbetering en genieten van het moment.