Wel of niet een IQ test bij hoogbegaafdheid?

Door: Mineke op 9 november 2024

Een vraag die vaak gesteld word is: “Moet je dan altijd een IQ test doen om te weten of je kind hoogbegaafd is?”

Ja en nee. De enige manier om vast te stellen of er sprake is van hoogbegaafdheid is nog steeds een IQ test. En daarbij wordt een IQ van 130 aangehouden als grens.

– Meerbegaafd: IQ tussen 120-130

– Hoogbegaafd: IQ vanaf 130

– Uitzonderlijk begaafd: IQ vanaf 145

Wil je weten of je kind “officieel” hoogbegaafd is, voor jezelf of voor school, dan is een IQ test de manier.

Aan de andere kant is het soms zo duidelijk, bijvoorbeeld op basis van de vroege ontwikkeling en de zijnskenmerken dat jij je af kan vragen wat de toegevoegde waarde van een IQ test is.

Welke IQ test kies je?

Er zijn verschillende redenen om voor een IQ test te kiezen. Voor veel mensen is of voelt het (helaas) als noodzaak om passend onderwijs te krijgen voor je kind. Als dit de reden is, dan is het belangrijk om goed af te stemmen met de school wat er nodig is. Ondanks dat IQ testen goedgekeurd zijn door de Cotan, zijn er scholen die aangeven een voorkeur te hebben voor een bepaalde test. Het zou vervelend zijn als je met een testverslag op school komt en dit wordt niet geaccepteerd.

Een andere reden kan zijn dat je zelf graag wilt weten wat er aan de hand is. Veel ouders zien dat hun kinderen “anders” zijn en willen graag meer weten over dit gedrag en waar het vandaan komt. Dit inzicht en een goed testverslag zijn als een soort handleiding van je kind. Het beschrijft wat er in het hoofd om gaat en geeft handvatten om beter met het gedrag om te kunnen gaan.

Veel gebruikte IQ tests zijn:

RAKIT-2 (4-12 jaar)

WISC-V( 6-16 jaar)

KIQT+ (5-10 jaar)

WAIS-IV (16-84 jaar)

WPPSI (2,5-7 jaar)

In het ideale scenario, is het aan de tester om te kiezen welke IQ test het beste past bij het kind en de hulpvraag. Mocht jij een voorkeur hebben, bespreek dat dan. Zodat je samen kan beslissen wat het best is.

Hoe vind ik een goede tester?

Mocht je besluiten tot een IQ test, zorg dan altijd dat een specialist op het gebied van hoogbegaafdheid deze afneemt. Deze herkent typische kenmerken van hoogbegaafdheid die belemmerend kunnen werken tijdens de afname en weet hier adequaat mee om te gaan, zodat een zo representatief mogelijke uitkomst verwacht kan worden. En wanneer dit niet lukt kan dit opgenomen worden in het verslag, zodat er wel rekening mee kan worden gehouden bij de begeleiding.

• Vindt een erkende tester: een tester met voldoende kennis van en ervaring met kan je o.a. vinden via het Kwaliteitsregister Hoogbegaafdheid https://www.kwaliteitsregisterhoogbegaafdheid.nl/
• Vraag naar ervaringen van andere ouders: er zijn ook diverse facebookgroepen waar je de vraag zou kunnen stellen. Hier lees je ervaringsverhalen van andere ouders.

Bijvoorbeeld de pagina Pharos Hoogbegaafd:

https://www.facebook.com/groups/225835630956648/?hoisted_section_header_type=recently_seen&multi_permalinks=2661720714034782&locale=nl_NL

En er zijn ook diverse regionale pagina’s.

Zoals de Pharos regio Twente – Acherhoek:

https://www.facebook.com/groups/1409947542623863?locale=nl_NL

Gewoon even zoeken op Facebook onder Pharos of Hoogbegaafd en dan vindt je van alles.

Waar let je zelf op bij een tester?

Ondanks goede aanbevelingen van anderen, is het essentieel om zelf te kijken of er een klik is. Want het allerbelangrijkste is dat het voor jou goed voelt. En natuurlijk voor je kind. Neem de tijd om dit uit te zoeken. Dat doe je het best in contact met degene die jij op het oog hebt. Daar leer je het meest van. Niet alleen onze kinderen hebben zo’n “scanner voor personen” ?

Verder is het ook belangrijk dat je een uitgebreid verslag krijgt. Want juist dat verslag is van waarde voor de verdere begeleiding, ongeacht wat de IQ score is die eruit komt. Wanneer je een goed verslag in handen hebt, zal het een soort handleiding zijn van het brein van je kind. Hoe werkt het en hoe kan daarop aangesloten worden in de verdere begeleiding. Een goede tester geeft jou ook de uitleg hierbij.

Soms zijn er extra dingen nodig, zoals aanvullend onderzoek of ondersteuning bij de vertaling naar school. Vraag welke mogelijkheden hierin zijn. Het kan zijn dat de tester dit zelf doet, een collega in de praktijk heeft die kan helpen of een fijne aanbeveling kan doen. Geef dus zelf op tijd aan wat je hulpvraag is. Zodat je daar zo optimaal mogelijk antwoord op krijgt.

Hoe bereid je je kind voor op IQ onderzoek?

Voor jou als ouder hangt er soms veel af van zo’n onderzoek. Je wilt graag dat je kind zijn/haar best doet, zodat er een zo representatief mogelijk beeld uitkomt. Maar je wilt niet zorgen voor onnodige zenuwen (of die van jezelf per ongeluk overbrengen).

Dus hoe bereid je je kind dan voor op zo’n onderzoek.

• Maak het niet te groot: vertel je kind wat er gaat gebeuren en beantwoord vragen die het heeft. Heb het er verder niet te vaak over.
• Vertel je kind hij/zij denkpuzzels en denkopdrachten gaat maken.
• Noem het liever geen test. Dat kan prestatiedruk geven,
• Noem het ook geen spelletje. Daarmee  wek je de indruk dat het heel leuk is, terwijl het soms ook moeilijk of saai is.
• Vertel je kind dat hij sommige opdrachten leuk zal vinden en andere minder leuk, dat ze zowel makkelijk als moeilijk kunnen zijn. En dat dit normaal is!
• Leg het doel uit: we doen het onderzoek omdat we willen weten hoe jouw brein werkt, zodat jijzelf, wij en de juf/meester je beter kunnen begrijpen.
• Vertel dat je best doen belangrijk is. En dat het niets uitmaakt als je dingen moeilijk vindt of iets niet weet of kan.

Tips voor jou als ouder

• Ga niet oefenen, bijvoorbeeld met online tests of opdrachten. Dat geeft een vertekend beeld van wat je kind gaat doen tijdens het onderzoek en het maakt de uitslag onbetrouwbaarder. Ook kan het zijn dat je kind door de herkenning het al saai vindt of al weerstand heeft op basis van die ervaring, waardoor de kans op onderpresteren toeneemt.
• Ik ben nooit een voorstander van straffen en belonen. Pas dat hier ook niet toe. Stel geen beloning in het vooruitzicht, zoals cadeautjes of iets lekkers na afloop. Sommige kinderen willen dan graag snel naar de beloning. Die motivatie is dan groter dan serieus en rustig de opdrachten maken. 
• Gezonde spanning is normaal en geen probleem!
• Geef voor in de pauze iets te eten en drinken mee. Bij voorkeur iets wat je kind kent en lekker vindt.
• Bereidt je kind voor op het afscheid van jou. Want jij zal niet bij de test aanwezig zijn. Het helpt als je kind dit al weet.

En misschien voor je eigen geruststelling; de meeste kinderen vinden (het overgrote deel van) de opdrachten leuk om te doen.

Wat als er geen 130 uitkomt?

Een IQ test is een momentopname, dus als je kind een mindere dag heeft, dan kan een score lager uitvallen dan verwacht en dan in potentie mogelijk. Je kind kan bijvoorbeeld slecht geslapen hebben van de spanning voor de test of gewoon niet lekker in zijn/haar vel zitten. In beide gevallen kan dat van invloed zijn op hoe de test gemaakt wordt.

Ook kan perfectionisme of faalangst een rol spelen. Bijvoorbeeld door het niet of te laat antwoord geven, omdat het bang is het foute antwoord geven. Deze gemiste antwoorden zullen van invloed zijn op de uitkomst. Zelfs als hoogbegaafdheid op alle vlakken duidelijk zichtbaar is.

Dan is er nog de invloed van de test. Er zijn verschillende tests en elke test meet een deel van de cognitieve vaardigheden. Er is geen test die ze allemaal meet. Welke test er gekozen wordt heeft invloed.

Omgevingsomstandigheden kunnen ook een rol spelen. Je kind kan last hebben van een ruimte waar het te koud of te warm is, het geluid van de buren waar een flinke verbouwing aan de gang is of een onveilige gevoel bij de omgeving. Dat laatste kan een rol spelen als een test op school wordt afgenomen, terwijl het daar nou net niet lekker loopt. Onze zoon belandde voor zijn eerste test in “het strafkamertje”, waar de rest van de klas voor het raam aan het buitenspelen was. Geen ideale situatie en een uitkomst en verslag waarin wij onze zoon niet herkenden. Met ruim 15 IQ punten verschil en een verslag wat wel echt over ons kind ging bij een later afgenomen onderzoek onder betere omstandigheden.

In sommige gevallen kan dat vervelende gevolgen hebben wanneer er geen IQ van 130 of hoger uitkomt. Vooral omdat er (helaas) nog steeds scholen zijn die de grens van 130 IQ punten hanteren voor toegang tot aangepast aanbod, een interne of externe plusklas.

Alternatieven en vervolgstappen

Als het goed is heb je bij de intake aangegeven wat je hulpvraag is. Ondanks dat het cijfer misschien niet de ‘hulp’ biedt die je had gehoopt, zijn er wel heel veel andere aanknopingspunten die je kunnen helpen.

In elk geval is het belangrijk om je te realiseren dat ook een score van 125 betekent dat er aanpassingen nodig zijn in het onderwijs en in jouw begeleiding thuis. Zeker als je veel van de zijnskenmerken herkent. Deze verwachting mag je dan ook uitspreken naar school.

Verder is er het verslag en de ervaring van de tester. Dit samen zegt al heel veel over hoe het brein van je kind werkt, wat het nodig heeft om optimaal te functioneren en welke concrete adviezen daar uit voortvloeien.

Daarnaast is er jullie verhaal. Als ouder herken je waarschijnlijk veel kenmerken van hoogbegaafdheid. Zorg dat dit goed ter tafel komt. Waak er daarbij voor dat het een vanuit emotie ingegeven betoog wordt. Maar richt je op de feitelijke kenmerken.

Kijk bijvoorbeeld naar de checklist ontwikkelingsvoorsprong of naar de lijst met kenmerken op https://pharosnl.nl/hoogbegaafd/signalen-van-hb/ of ontvang de checklist ontwikkelingsvoorsprong bij inschrijving voor onze nieuwsbrief.

Het is belangrijk om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van de capaciteiten en behoeften van je kind. En daar op aan te sluiten. Dat is ook goed mogelijk zonder dat hoogbegaafdheid is vastgesteld. Mogelijk zijn er andere signalerings- of onderzoekstools die ingezet kunnen worden.

Uiteraard is ook de afname van een andere IQ test mogelijk. Bespreek de wenselijkheid hiervan met de tester. Diegene heeft uit het onderzoek veel informatie kunnen halen en kan van daaruit goede vervolgadviezen geven.

Misschien heeft deze uitkomst je ook aan het twijfelen gebracht over de praktijk of de tester. Spreek dit uit! Had je eerst wel een goed gevoel bij deze persoon? Puzzel dan in eerste instantie verder met hem/haar voordat je gaat zoeken naar een ander! Bij elke wisseling gaat vertrouwen en kennis verloren in de overdracht. Terwijl je alles wat er nu is juist heel goed kan gebruiken om tot optimale begeleiding en adviezen te komen.

Conclusie

Een IQ-test kan duidelijkheid geven over hoogbegaafdheid, maar het is niet altijd nodig om een kind goed te kunnen begeleiden. Zorg dat je een weloverwogen beslissing neemt en een tester kiest die voldoende ervaring heeft met hoogbegaafdheid, waarmee jij een klik hebt en die past bij jullie hulpvraag. Onthoud dat jij als ouder ook belangrijk bent: als je ziet dat je kind specifieke kenmerken van hoogbegaafdheid vertoont, kan dat al voldoende zijn om aanpassingen te vragen.

Door goed geïnformeerd te kiezen, maak je de beste beslissing voor je kind en zijn/haar ontwikkeling!

Lees verder: